"Η Σιωπή" του Ανδρέα Εμπειρίκου

"Όσο και αν μένουν ανεκτέλεστα τα έργα, όσο και αν είναι πλήρης η σιγή

(η σφύζουσα εν τούτοις) και το μηδέν αν διαγράφεται στρογγύλον, ως άφωνον στόμα ανοικτόν, πάντα, μα πάντα, η σιγή και τα ανεκτέλεστα όλα, θα περιέχουν έν μέγα μυστήριον γιομάτο, ένα μυστήριον υπερπλήρες, χωρίς κενά και δίχως απουσίαν, έν μέγα μυστήριον (ως το μυστήριον της ζωής εν τάφω) - το φανερόν, το τηλαυγές, το πλήρες μυστήριον της υπάρξεως της ζωής, Άλφα-Ωμέγα."

Σημείωση:

Να τονίσουμε πως το συγκεκριμένο ποίημα με τίτλο:
ΣΙΩΠΗ, ανήκει στην συλλογή

«Οκτάνα» και λειτουργεί σαν ιδανικός πρόλογος των φιλοσοφικών στοχασμών που μας προσφέρει ο Ανδρέας Εμπειρίκος μέσα από την επιλογή των 31 ποιημάτων που συνέθεσε από το 1942 έως το 1965.

Μέσα στους στίχους του ο ποιητής τονίζει την ενότητα, τη συνοχή και την ολότητα της ζωής, η οποία δε διασπάται ούτε κατά την περίοδο αδράνειας και απραξίας που κατά διαστήματα προκύπτει στη ζωή των ανθρώπων και η οποία, όσο κι αν δίνει την εντύπωση μιας νεκρής περιόδου, δεν είναι παρά μια αναγκαία ανάπαυλα που επιτρέπει την εσωτερική ωρίμανση και την προετοιμασία για ένα νέο ξεκίνημα.

Είναι το διάστημα αποχής από τη δράση που απαιτεί κάθε μετάβαση είτε αυτή αφορά την προσωπική ζωή ενός ανθρώπου είτε τη συλλογική πορεία μιας κοινωνίας.

Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος -ο συνειδητοποιημένος άνθρωπος- δεν αφήνεται ποτέ σε πλήρη αδράνεια, καθώς εσωτερικά και σε επίπεδο σκέψης βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση αναζητώντας την πορεία και τους συλλογισμούς εκείνους που θα τον φέρουν εκ νέου στη δημιουργικότητα και στη διεκδίκηση της ζωής.

Ένας άνθρωπος, επομένως, που σιωπά, ένας άνθρωπος που απέχει από την εξωτερική δράση, δεν είναι απαραίτητα ένας άνθρωπος που έχει εγκαταλείψει τον αγώνα της ζωής. Το δίχως άλλο είναι χρήσιμο για κάθε άνθρωπο ένα διάστημα αποχής, ένα διάστημα απραξίας, ώστε να υπάρξει η ευκαιρία της αναθεώρησης, του απολογισμού και του ελέγχου όσων συνέβησαν πριν και πιθανότατα δεν απέδωσαν τα δέοντα.

Η ζωή, άλλωστε, αποτελεί μια δύναμη που δύσκολα περιορίζεται και ακόμη πιο δύσκολα γνωρίζει την πλήρη παραίτηση.

Τις περισσότερες φορές ο άνθρωπος, όσο κι αν έχει πληγωθεί ή απογοητευτεί, επανέρχεται με ακόμη πιο έντονο δυναμισμό, αφού περάσει ένα διάστημα αναδίπλωσης και περισυλλογής.

Την ύψιστη δύναμη της ζωής, η οποία συνεχίζει το έργο της αδιάκοπα είτε με εξωτερικές εκφάνσεις είτε υπό τη μορφή εσωτερικών διεργασιών, ενισχύει ο ποιητής με μια θρησκευτική αναφορά στον ενταφιασμό του Κυρίου. Το μυστήριον της ζωής εν τάφω, που αναφέρει παρενθετικά ο ποιητής, μας παραπέμπει στα Εγκώμια του Επιτάφιου θρήνου, όπου διαβάζουμε τους στίχους «η ζωή εν τάφω κατετέθης Χριστέ» (αν και είσαι η ζωή τοποθετήθηκες σε τάφο Χριστέ). Ο ενταφιασμός του Χριστού, ο ενταφιασμός της ίδιας της ζωής -μιας κι ο Χριστός κυριαρχεί επί του θανάτου- είναι μια επιπλέον ένδειξη πως ακόμη και στην πλήρη σιγή η ζωή συνεχίζει να υπάρχει, όπως άλλωστε απέδειξε η ανάσταση του Κυρίου.

Ο τρόπος μάλιστα που επιλέγει ο ποιητής να κλείσει το ποίημα, με τα γράμματα Άλφα-Ωμέγα, που υποδηλώνουν την πληρότητα της ζωής, τη σκέψη δηλαδή του ποιητή πως σε κάθε περίπτωση η ζωή έχει μια αδιάκοπη συνέχεια, ακόμη κι όταν βρίσκεται σε πλήρη σιγή, είναι συνάμα και το σύμβολο του Χριστού, καθώς αυτός είναι η αρχή και το τέλος της ζωής. Έτσι, ο ποιητής κατορθώνει να περάσει στους στίχους του και τη θρησκευτική διάσταση των πραγμάτων, υπενθυμίζοντας έμμεσα στον αναγνώστη τη συνεχή μέριμνα και αγάπη του Κυρίου, που ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές παραμένει ως πηγή ελπίδας και δύναμης.

Η σιωπή, λοιπόν, όσο απόλυτη κι αν είναι, δεν υποδηλώνει το τέρμα και την ανυπαρξία, αλλά την προεργασία μιας μετάβασης, την προετοιμασία μιας νέας ιδανικότερης, πιο δημιουργικής και πιο έντονης περιόδου ύπαρξης.