«ΑΠΟΚΡΙΕΣ» Της Ρένας Τζωράκη

Τσικνοπέμπτη σήμερα, και στέλνω σε όλους σας την πιο γλυκιά μου καλημέρα και τα χρόνια μου πολλά σε όλους τους εορτάζοντες…
Μα πιο πολύ σε όλους εκείνους, που αρνούνται να φορέσουν τις μάσκες τους και να ανέβουν στο θέατρο της Ζωής,με το αληθινό τους προσωπείο,και να Υπηρετήσουν την Αλήθεια τους.
Ο τρόπος της Ζωής μας σήμερα είναι  μια μασκαράτα…
Μασκαρεμένες ανθρώπινες σχέσεις,μασκαρεμένα ελλείμματα,μασκαρεμένες σκέψεις,μασκαρεμένες ψυχές…
Ας βγάλουμε επιτέλους τα ψεύτικα προσωπεία και ας μείνουμε έστω  και για μια μέρα με το πρόσωπο ,που μας δώρισε ο Δημιουργός….
Και μια και μιλάμε για Μάσκες και προσωπεία  αφιερώνω στους αναγνώστες μου ένα μου ποίημα από τη συλλογή μου «Στοχασμοί»
Ηράκλειο 2000

«ΑΠΟΚΡΙΕΣ»
Της Ρένας Τζωράκη
Απόσπασμα από την ποιητική μου συλλογή «Στοχασμοί»
                                                                   «Απόκριες»

«Απόκριες, ξεφάντωμα, γιορτή ανεμελιάς,
για κάποιους άλλους όμως, σημαίνει μοναξιά.

Και πίσω από τη μάσκα τους,
που επιμελώς φορούν,
το πρόσωπό τους κρύβουν,

οι άλλοι μην το δουν.
Το έμπειρο το μάτι, όμως του ειδικού,
πίσω απ’ τη μάσκα μπαίνει,
την όψη διαπερνά,
τη σκοτεινιά τους βλέπει,
κείνη την μοναξιά.
Κι αναρωτιέμαι αλήθεια,
οι Απόκριες για ποιους,
σε ποιους να απευθύνονται,
οι μάσκες που φορούν;

Και τι σημαίνει άραγε,
τι προσπαθούν να πουν,
σε όλους τους υπόλοιπους,
καθημερνούς θνητούς;»

Γενικά για το Καρναβάλι:
Γενικά, όταν αναφερόμαστε στο καρναβάλι, εννοούμε εκείνη τη λαϊκή εορταστική εκδήλωση, μεταμφιεσμένων ανθρώπων που φορώντας ή όχι μάσκες διασκεδάζουν στους δρόμους τραγουδώντας, χορεύοντας, πίνοντας, ξενυχτώντας, πειράζοντας τους άλλους, λέγοντας αστεία και βωμολοχίες και γενικά κάνοντας πράγματα, που σε άλλες περιπτώσεις δεν θα έκαναν…


Η ετυμολογία της λέξης «Καρναβάλι:»

Η λέξη «καρναβάλι» προέρχεται από τις Λατινικές λέξεις «carne» (=κρέας) και«vale» (=έχε γειά ή απέχω). Σύμφωνα με άλλη εκδοχή προέρχεται από τις λέξεις«carne» και «levare» (=αίρω, σηκώνω). Άρα, ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ = «κρέας έχε γειά» ή«σηκώνω το κρέας».

Άλλη άποψη :

Καρναβάλι λοιπόν... Ή «Κάρνα» - «βάλι». Προφανώς είναι μια σύνθετη λέξη. Ποια είναι όμως η προέλευση των δύο αυτών συνθετικών;

Ας ανοίξουμε τον Όμηρο. Σε πάμπολλους στίχους τόσο της Ιλιάδας όσο και της Οδύσσειας (Θ 306, Π 392, ε 376, θ 92, ι 140, υ 75 κ.α.) συναντάμε τη λέξη «καρ» και τα παράγωγά της. Η λέξη αυτή σημαίνει «κεφάλι» και σύγχρονη επιβίωσή της είναι βεβαίως η «κάρα». Εάν τώρα προσθέσουμε και το ευφωνικό «ν» στην ομηρική λέξη «καρ», φτάνουμε κιόλας στη λέξη «κάρνος». Τι σημαίνει η λέξη αυτή;

Η Ελληνική Μυθολογία μας πληροφορεί ότι ο Κάρνος ήταν κάποιος μάντης του Θεού Απόλλωνα από την Ακαρνανία, τον οποίο σκότωσε ο Ηρακλείδης Ιππότης, ο γιος του Φύλαντος. Οι συγγενείς του Ιππότου μάλιστα αναγκάστηκαν στη συνέχεια να προσφέρουν πλούσιες θυσίες στον Απόλλωνα προκειμένου να εξευμενίσουν την οργή του για τον φόνο του Κάρνου. Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει τον Κάρνο και ως Κριό (Λακωνικά 13, 4) γεγονός που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι η λέξη «κάρνος» σημαίνει «κριός».
Κάρνος ονομαζόταν επίσης κι ένας αρχαιότατος ποιμενικός, κριόμορφος και ιθιφαλλικός Θεός των Πελοποννησίων, προστάτης της γονιμότητας, άγνωστος ίσως σήμερα στους περισσότερους αλλά αντίστοιχος περίπου με τον γνωστότερο Πρίαπο του Ελλησπόντου. Ουσιαστικά δηλαδή ο Κάρνος ήταν ένας γονιμοποιητικός Θεός, τόσο των Λακώνων όσο και των Μεσσηνίων, πριν από την επικράτηση των Δωριεών στη νότια Πελοπόννησο, ενταγμένος στην χορεία των ζωόμορφων θεοτήτων οι οποίες, σύμφωνα με την ιστορία των θρησκειών, προηγήθηκαν των ανθρωπόμορφων.

Από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «Κάρνειος» παράγεται στον πληθυντικό η ονομασία της εορτής «τα Κάρνεια», η οποία κατά τους ιστορικούς χρόνους τελείτο σε όλες τις δωρικές πόλεις προς τιμή του Καρνείου Απόλλωνος.

Πάμε τώρα στο δεύτερο συνθετικό της λέξης «Καρναβάλι».
Κατ' αρχήν το επίρρημα «βάλλε» ή «άβαλε» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «είθε» και «μακάρι». Έπειτα, μερικές από τις δεκαπέντε και πλέον σημασίες του ρήματος «βάλλω» έχουν την έννοια του «στρέφω», «σείομαι πέρα δώθε», «ελαύνω», «φορώ», «προκαλώ», «ρίπτομαι» αλλά και... «φωτίζω».
Από εδώ κι έπειτα περνάμε στο ρήμα «βαλλίζω» που σημαίνει «χοροπηδώ», στα ουσιαστικά «βαλλισμός» δηλαδή «πηδηχτός χορός».
Μια έκφραση του τύπου «καρναβαλίζω» θα μπορούσε να σημαίνει ότι «χοροπηδώ» στο πανηγύρι  προς τιμή του Θεού Κάρνου ή του Καρνείου Απόλλωνα, φορώντας τα κέρατα του Θεού ή το κριόμορφο προσωπείο του.

Ιστορική αναδρομή του Καρναβαλιού:
Το Καρναβάλι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία  εποχή.

1) Στην   Αρχαία Ελλάδα:
Στην Αττική των αρχαίων χρόνων, από το μεσοχείμωνο μέχρι την άνοιξη, γίνονταν προς τιμήν του Διονύσου (ή Βάκχου) οι Διονυσιακές (ή Βακχικές γιορτές).

Ο Διόνυσος ήταν ο κατ’ εξοχήν θεός των λαϊκών στρωμάτων, προστάτης του αμπελιού και του κρασιού, σύμβολο της χαράς της ζωής και του αχαλίνωτου κεφιού.

Στην διάρκεια των διονυσιακών γιορτών οι οπαδοί του Διονύσου φορούσαν δέρματα ζώων, άλειφαν το πρόσωπό τους με την τρυγία (κατακάθι του κρασιού) και στεφανώνονταν με κισσό, το αειθαλές ιερό φυτό του Διόνυσου και προσπαθούσαν να έχουν την μορφή Σατύρων που έμοιαζαν με τράγους.

Στις διονυσιακές γιορτές τραγουδούσαν το «Διθύραμβο», οι μαλλιαροί σάτυροι χορευτές μεταμφιεσμένοι σε «γάστρωνες» (κοιλαράδες), δαιμονικές φιγούρες θα λέγαμε, έτσι όπως τους βλέπουμε στις παραστάσεις των διαφόρων αγγείων της αρχαιότητας.

Ο Αριστοτέλης στην «ποιητική» του αναφέρει ότι η κωμωδία προέρχεται από τον «κώμο» ή «κώμη» που ήταν η συντροφιά μεθυσμένων που τραγουδούσαν τα «φαλλικά», δηλαδή πειρακτικά και βωμολοχικά τραγούδια.

Οι παρέες αυτές των μεθυσμένων περιφέρονταν στους δρόμους της πόλης ή του χωριού και πετούσαν αισχρολογίες στους συντοπίτες τους.

Επίσης, ανάλογες παρέες τριγυρνούσαν με άμαξες και ξεστόμιζαν ένα σωρό βωμολοχίες και αισχρά αστεία (από εκεί έχει μείνει και η γνωστή φράση «θα ακούσεις τα εξ αμάξης»)!

Προς τιμήν του Διονύσου τελούνταν 4 γιορτές: α) Τα μικρά ή κατ΄αγρούς Διονύσια, β) Τα Λήναια, γ) Τα Ανθεστήρια και δ) Τα μεγάλα ή εν άστει Διονύσια.

Τα Ανθεστήρια που τελούνταν το μήνα Ανθεστηριώνα (από 18 Φεβρουαρίου - 17 Μαρτίου περίπου), ήταν η αρχαιότερη από τις βακχικές γιορτές και κρατούσαν 3 μέρες.

Την 2η μέρα γινόταν μια πομπή που συνόδευε τον Διόνυσο, ανεβασμένο σε ένα άρμα που είχε σχήμα πλοίου, τα μέλη της ακολουθίας φορούσαν μάσκα. Τον ρόλο του Διόνυσου έπαιζε ο άρχων βασιλεύς. Στα σημερινά χρόνια υποκατάστατο του Διόνυσου θεωρείται ο βασιλιάς καρνάβαλος.

2) Το  Καρναβάλι στα Βυζαντινά χρόνια:
Οι περισσότερες από τις διονυσιακές γιορτές και έθιμα των αρχαίων Ελλήνων πέρασαν και στο Βυζάντιο. Σ’αυτό βοήθησε η ανεξιθρησκία, που κατοχύρωσε ο Μ. Κων/νος το 313μ.Χ και η αγάπη που έτρεφε ο αυτοκράτορας Ιουλιανός για τους αρχαίους, τα έθιμα και τις γιορτές τους . 

3) Το Καρναβάλι στη Μεσαιωνική Ευρώπη:

Στην μορφή που έχει σήμερα διαμορφώθηκε στην Ιταλία κατά τον μεσαίωνα, όπου οι γιορτές της αποκριάς και το καρναβάλι έχουν ιδιότυπο χρώμα.

4)Το Καρναβάλι σήμερα…
Από την Ιταλία και κυρίως την Βενετία, που φημίζεται για το καρναβάλι της, το έθιμο διαδόθηκε σ’ όλες τις χώρες, αφού βέβαια επηρεάστηκε και εμπλουτίστηκε από τα τοπικά έθιμα και τις παραδόσεις. Κυρίαρχο γνώρισμα όλων των αποκριάτικων εκδηλώσεων παραμένει πάντα το άρμα του βασιλιά Καρνάβαλου και οι χοροί των μεταμφιεσμένων.

Εν Κατακλείδι:
Απ’ όσα αναφέραμε προηγουμένως, φαίνεται ολοκάθαρα, πως το καρναβάλι, και σαν έθιμο και σαν εκδήλωση, είναι ειδωλολατρικό. Ωστόσο, διατηρείται σήμερα ως θεσμός και στις χριστιανικές χώρες. Οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται στις διάφορες πόλεις παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους ως προς τον τρόπο διεξαγωγής (παρελάσεις, παιχνίδια, διαγωνισμοί, άρματα). Κάθε τόπος όμως δίνει παράλληλα και το δικό του στίγμα με τα διαφορετικά έθιμα, αλλά και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων.