Δομήνικος Θεοτοκόπουλος - Ελ Γκρέκο

Σαν σήμερα 7 -4-1614, πεθαίνει ένας από τους κορυφαίους ζωγράφους όλων των εποχών, ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός  σε όλους μας Ελ Γκρέκο, καθώς υπέγραφε πάντα ελληνικά με βυζαντινούς χαρ/ες τα έργα του:

«Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει».

Σε ηλικία 73 ετών ενταφιάστηκε στο ναό του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο.

Γεννήθηκε το 1541 στο Χάνδακα, τη σημερινή πόλη του Ηρακλείου. Την εποχή εκείνη η Κρήτη ήταν Ενετοκρατούμενη και σε αντίθεση με τις Τουρκοκρατούμενες περιοχές της Ελλάδας, γνώριζε μεγάλη άνθιση στο τομέα των τεχνών και των γραμμάτων.  
Έτσι, ο Θεοτοκόπουλος διαμόρφωσε την αρχική καλλιτεχνική του αντίλήψη σ’ ένα άριστο πολιτιστικό περιβάλλον και μαθήτευσε δίπλα σε μεγάλους δασκάλους της ζωγραφικής όπως ήταν ο Μιχαήλ Δαμασκηνός. Στα πρώτα του έργα η βυζαντινή επίδραση είναι έντονη. 

Πολύ νωρίς όμως, σε ηλικία 20 χρόνων, αποχωρίζεται την πατρίδα του και μεταβαίνει στη Βενετία, το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό κέντρο τέχνης της εποχής. Εκεί, μαθήτευσε δίπλα σε δίπλα σε μεγάλους ζωγράφους της εποχής, όπως ο περίφημος Tiziano και τελειοποίησε
 τη ζωγραφική του έκφραση. < Σιγά – σιγά, αρχίζει να κερδίζει την εκτίμηση ης αστικής κοινωνίας και των ομοτέχνων του και να διακρίνεται για το προσωπικό του στυλ. Είναι η εποχή που αποκτά και το ψευδώνυμο ΄΄El Greco΄΄ με το οποίο έγινε παγκοσμίως γνωστός και πέρασε στο πάνθεο των μεγάλων ζωγράφων. 

Το 1577 εγκαθίσταται μόνιμα στο Τολέδο, όπου διαμορφώνει το προσωπικό και αξεπέραστο στυλ και φιλοτεχνεί τα σημαντικότερα έργα του.
Το Τολέδο, η μικρή αυτή πόλη με τον έντονο μυστικισμό και την ατμόσφαιρα της θρησκευτικής κατάνυξης, θα γίνει η δεύτερη πατρίδα του στην οποία θα παραμείνει ως το θάνατό του.
Στο Τολέδο παντρεύτηκε την Χερώνυμα ντε λας Κουέβας και απέκτησε ένα γιο.

Τα έργα του Θεοτοκόπουλου εκτός από την απεικόνιση προσώπων και τόπων, χαρακτηρίζονται από εσωτερικότητα και πνευματικότητα. Χρησιμοποιώντας την εναλλαγή του φωτός και της σκιάς, ανάδειξε το εσωτερικό συναίσθημα και την αγωνία του ανθρώπου. 

Ο El Greco δημιούργησε ένα προσωπικό στυλ έκφρασης και δημιουργίας που δεν εντάσσεται σε καμιά από τις σχολές της εποχής. Στα έργα του θα βρει κανείς στοιχεία της βυζαντινής παράδοσης αλλά και αναγεννησιακά στοιχεία. Επίσης, μπορεί κάποιος να διακρίνει και την επίδραση από το μανιερισμό. 

Ένα κύριο χαρακτηριστικό των έργων του, είναι η τραγικότητα των προσώπων και των καταστάσεων που απεικονίζει. Οι μορφές, κυρίως τα πρόσωπα των αγίων έχουν υποστεί επιμήκυνση, είναι απαλλαγμένα από κάθε τι υλικό και φθαρτό φανερώνοντας έτσι την ανωτερότητα του πνεύματος και την επικράτησή του μέσα σ’ ένα μεταφυσικό πλαίσιο. 

Αυτό που κάνει το έργο του μοναδικό και έχει απόλυτη σχέση με τη κρητική του καταγωγή, την Κρήτη και τη νοσταλγία της που κουβαλούσε μέσα του μέχρι το θάνατο του το 1614, είναι η σχέση του έργου του με το φως. Αυτό το φώς που είναι σαν να σκίζει τον καμβά και που τόσο ξεχωριστά κάνει τα έργα του. Αυτό το φως που εισχωρεί παντού ακόμα και στα πιο βαθιά σκοτάδια και σμπαραλιάζει τα χρώματα.

Από τα πιο πολυζωγραφισμένα βιβλικά θέματά του είναι η Παναγία σε διάφορες στιγμές της ζωής της. Τα πιο χαρακτηριστικά του έργα είναι «Η Παρθένα με το θείο βρέφος» 1597-99, «Η Αγία Οικογένεια και η Μαρία η Μαγδαληνή» 1590-95, «Η Πεντηκοστή» 1596-1600 και η «Άσπιλη Σύλληψη» 1607-1613. Στα περισσότερα από αυτά η Παναγία απεικονίζεται με έντονα θλιμμένο βλέμμα, απόμακρο και σε άλλες περιπτώσεις αγωνιώδες για την τύχη του Υιού της.
Αλλά αυτή η εκφραστικότητα της Παναγίας και η τραγικότητά της, την κάνουν πρόσωπο-σύμβολο στα μάτια του θεατή, αφού εκφράζει την βαθιά αγάπη και αιώνια αγωνία της Μητέρας.

Επίσης, η μορφή του Ιησού όπως απεικονίζεται στα έργα του El Greco είναι συγκλονιστική. Εμφανίζεται σαν τραγική μορφή πάνω στον πάνω στο σταυρό, στο δρόμο προς το Γολγοθά και πληγωμένος από τα Πάθη του. Η μορφή του Ιησού είναι γεμάτη πόνο. Στο απογοητευτικό και πικραμένο βλέμμα του απεικονίζεται όλη η ανθρωπότητα που αγωνιά και θλίβεται για τα δεινά και το αβέβαιο μέλλον της.

 

Ο El Greco, εκτός από εξαιρετικός ζωγράφος, υπήρξε και αρχιτέκτονας και γλύπτης. Σε πολλές περιπτώσεις σχεδίαζε τα εικονοστάσια των οποίων ανελάμβανε τη διακόσμησή τους με γλυπτά και ζωγραφικούς πίνακες. Στο Σκευοφυλάκιο της Μητρόπολης του Τολέδο σώζεται το πολύχρωμο σήμερα σύμπλεγμα: Η Παναγία και τέσσερις άγγελοι που φέρνουν τα άμφια στον Άγιο Ιλδεφόνσο, το οποίο ο Γκρέκο σκόπευε να τοποθετήσει στο «Εσπόλιο». 

Τα έργα του ενόσω ζούσε τα θεωρούσαν σαν έργα  κάποιου τρελού. Από τις αρχές του 20ου αιώνα το έργο του άρχισε να αναγνωρίζεται και σήμερα θεωρείται ένας από τους κορυφαίους εικαστικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών, που επηρέασε ζωγράφους της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Πάμπλο Πικάσο.

Πίνακες του Γκρέκο κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και η αξία κάποιων από αυτούς είναι αμύθητη. Στη χώρα μας υπάρχουν έξι έργα του Θεοτοκόπουλου: «Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία» και «Η Προσκύνηση των Μάγων» (Μουσείο Μπενάκη), «Στέψη της Θεοτόκου» και «Η Συναυλία των Αγγέλων» (Εθνική Πινακοθήκη), «Βάπτιση του Χριστού» και «Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά» (Ιστορικό Μουσείο Κρήτης).