Μανόλης Αναγνωστάκης ένα μικρό Αφιέρωμα με τα πιο αντιπροσωπευτικά του ποιήματα

Σαν σήμερα ,ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 2005ταξίδεψε για την Αιωνιότητα, μια σπουδαία προσωπικότητα, ο χαρισματικός ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, που άσκησε την ιατρική σαν επάγγελμα, και την ποίηση σαν λειτούργημα, με αφοσίωση και αγάπη,καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.

Ποιητής με πολιτική συνείδηση, φυλακίστηκε και καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε σαν «ποιητής της ήττας», γιατί μέσα στους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς.

Όλο το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης.

Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη δεν είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντα τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής, μέσα από μία σπαρακτική ειλικρίνεια, με πλήρη συνείδηση της ευθύνης απέναντι στην Ιστορία, μακριά από τους συνήθεις εύκολους συναισθηματισμούς.

Σαν στέλεχος της ΕΠΟΝ , στο Παν/μιο Θεσσαλονίκης ,πήρε μέρος στην Αντίσταση.

Για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο.

Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1942 από το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Εκτελώντας χρέη και αρχισυντάκτη, το 1944 συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» (1944), πόλο συσπείρωσης των προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης, και το 1945 εξέδωσε με δικά του έξοδα την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Εποχές». Αν και προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, θα έπρεπε να περιμένει ως το 1979, σχεδόν 35 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου του, ώστε να δει να τυπώνεται η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του χωρίς δικά του έξοδα.

Δημοσίευσε ποιήματα και κριτικά σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα «Αυγή», με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά. Εξέδωσε το περιοδικό «Κριτική» (Θεσσαλονίκη, 1959-1961), υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ κειμένων» (1970), των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια» (1973).

Τα ποιήματα που ο Μανώλης Αναγνωστάκης άφησε πίσω του δημοσιευμένα είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Από το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του, και από το 1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του.

«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό».

Θεωρούσε ότι η ποίησή του ήταν δεμένη με ορισμένα βιώματα, τα οποία εξέφρασε και δεν είχε την επιθυμία ή την ανάγκη να τα εκφράσει πάλι. « Ήταν όπως ένας ισχυρός ερωτικός δεσμός ο οποίος λήγει.» έλεγε. Και: «Νομίζω ότι για να εκφρασθεί κανείς με ένα στίχο που να ξεπερνάει αυτά τα οποία έχει γράψει ως τώρα είναι μεγάλη δουλειά. Εάν θέλω αυτή τη στιγμή μπορώ να σου βγάλω πέντε συλλογές.»

Σε όλη του την πορεία αγωνιζόταν να συμφιλιώσει τις ανάγκες της ποίησης με τις προσταγές της συνείδησής του, να παραμερίσει την κομματική πειθαρχία της επίσημης Αριστεράς προς όφελος μιας αδέσμευτης κριτικής, αλλά και μιας έκφρασης αποκαθαρμένης από ρητορείες και εύκολους εντυπωσιασμούς.

Ας δούμε τα πιο αντιπροσωπευτικά του ποιήματα:

«Ποιητική»

― Προδίδετε πάλι την Ποίηση, θα μου πεις,

Tην ιερότερη εκδήλωση του Aνθρώπου

Tην χρησιμοποιείτε πάλι ως μέσον, υποζύγιον

Tων σκοτεινών επιδιώξεών σας

Eν πλήρει γνώσει της ζημίας που προκαλείτε

Mε το παράδειγμά σας στους νεωτέρους.

― Tο τί δ ε ν πρόδωσες ε σ ύ να μου πεις

Eσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,

Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας

Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια

Kαι μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς αυτιά

N' ακούτε, με σφραγισμένα στόματα και δε μιλάτε.

Για ποια ανθρώπινα ιερά μάς εγκαλείτε;

Ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πεις.

Έ ναι λοιπόν! Kηρύγματα και ρητορείες.

Σαν π ρ ό κ ε ς πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Nα μην τις παίρνει ο άνεμος.

«Επίλογος»

Oι στίχοι αυτοί μπορεί και νά 'ναι οι τελευταίοι

Oι τελευταίοι στους τελευταίους που θα γραφτούν

Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δε ζούνε πια

Aυτοί που θα μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι

Tα θλιβερά τραγούδια τους γενήκανε πουλιά

Σε κάποιον άλλον ουρανό που λάμπει ξένος ήλιος

Γενήκαν άγριοι ποταμοί και τρέχουνε στη θάλασσα

Kαι τα νερά τους δεν μπορείς να ξεχωρίσεις

Στα θλιβερά τραγούδια τους φύτρωσε ένας λωτός

Nα γεννηθούμε στο χυμό του εμείς πιο νέοι.

«Επιτύμβιον»

Πέθανες- κι έγινες και συ: ο καλός,

O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Tριάντα έξη στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι

αντιπροέδρων,

Eφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που

προσέφερες.

A, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο τόξερα τί κάθαρμα ήσουν,

Tί κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα

Kοιμού εν ειρήνη, δεν θα 'ρθώ την ησυχία σου να ταράξω.

(Eγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω

Πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο.)

Kοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: ο καλός,

O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Δε θά 'σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.

«Νέοι της Σιδώνος»

Kανονικά δεν πρέπει νάχουμε παράπονο

Kαλή κι εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα,

Kορίτσια δροσερά- αρτιμελή αγόρια

Γεμάτα πάθος κι έρωτα για τη ζωή και για τη δράση.

Kαλά, με νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας

Tόσο, μα τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,

Για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ' άλλην Ήπειρο

Για ήρωες που σκοτωθήκαν σ' άλλα χρόνια,

Για επαναστάτες Mαύρους, Πράσινους, Kιτρινωπούς,

Για τον καημό του εν γένει πάσχοντος Aνθρώπου.

Iδιαιτέρως σάς τιμά τούτη η συμμετοχή

Στην προβληματική και στους αγώνες του καιρού μας

Δίνετε ένα άμεσο παρών και δραστικό- κατόπιν τούτου

Nομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω

Δυο δυο, τρεις τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε,

Kαι να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.

(Mας γέρασαν προώρως Γιώργο, το κατάλαβες;)

«Μιλώ»

Μιλώ για τα τελευταία σαλπίσματα των νικημένων στρατιωτών

Για τα κουρέλια από τα γιορτινά μας φορέματα

Για τα παιδιά μας που πουλάν τσιγάρα στους διαβάτες

Μιλώ για τα λουλούδια που μαραθήκανε σους τάφους και τα σαπίζει η βροχή

Για τα σπίτια που χάσκουνε δίχως παράθυρα σαν κρανία ξεδοντιασμένα

Για τα κορίτσια που ζητιανεύουν δείχνοντας στα στήθια τις πληγές τους

Μιλώ για τις ξυπόλυτες μάνες που σέρνονται στα χαλάσματα

Για τις φλεγόμενες πόλεις τα σωριασμένα κουφάρια σους δρόμους

Τους μαστροπούς ποιητές που τρέμουνε τις νύχτες στα κατώφλια

Μιλώ για τις ατέλειωτες νύχτες όταν το φως λιγοστεύει τα ξημερώματα

Για τα φορτωμένα καμιόνια και τους βηματισμούς στις υγρές πλάκες

Για τα προαύλια των φυλακών και για το δάκρυ των μελλοθανάτων.

Μα πιο πολύ μιλώ για τους ψαράδες

Π' αφήσανε τα δίχτυα τους και πήρανε τα βήματά Του

Κι όταν Αυτός κουράστηκε αυτοί δεν ξαποστάσαν

Κι όταν Αυτός τους πρόδωσε αυτοί δεν αρνηθήκαν

Κι όταν Αυτός δοξάστηκε αυτοί στρέψαν τα μάτια

Κι οι σύντροφοι τους φτύνανε και τους σταυρώναν

Κι αυτοί, γαλήνιοι, το δρόμο παίρνουνε π' άκρη δεν έχει

Χωρίς το βλέμμα τους να σκοτεινιάσει ή να λυγίσει.

Όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία του πλήθους.

«Στ' αστεία παίζαμε»

Στ' αστεία παίζαμε!

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας

Mέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναίκες μας

Tα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε

Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.

Nύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ' το φως της ημέρας

Mήπως πέρασαν χρόνια; σαπίσαν τα φύλλα του ημεροδείχτη

Δε βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα

Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιος θα μας δεχτεί;

Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά μας

Kλέφτες!

Στα ψέματα παίζαμε!

«Ὁ Οὐρανός»

Πρῶτα νὰ πιάσω τὰ χέρια σου

Νὰ ψηλαφίσω τὸ σφυγμό σου

Ὕστερα νὰ πᾶμε μαζὶ στὸ δάσος

Ν᾿ ἀγκαλιάσουμε τὰ μεγάλα δέντρα

Ποὺ στὸν κάθε κορμὸ ἔχουμε χαράξει

Ἐδῶ καὶ χρόνια τὰ ἱερὰ ὀνόματα

Νὰ τὰ συλλαβίσουμε μαζὶ

Νὰ τὰ μετρήσουμε ἕνα-ἕνα

Μὲ τὰ μάτια ψηλὰ στὸν οὐρανὸ σὰν προσευχή.

Τὸ δικό μας τὸ δάσος δὲν τὸ κρύβει ὁ οὐρανός.

Δὲν περνοῦν ἀπὸ δῶ ξυλοκόποι.

«Φοβάµαι ... »

Φ ο β ά µ α ι τους ανθρώπους που εφτά

χρόνια έκαναν πως δεν είχαν πάρει

χαµπάρι και µια ωραία πρωία -

µεσούντος κάποιου Ιουλίου-βγήκαν στις

πλατείες µε σηµαιάκια κραυγάζοντας

«δώστε τη χούντα στο λαό».

Φ ο β ά µ α ι τους ανθρώπους που µε

καταλερωµένη τη φωλιά πασχίζουν

τώρα να βρούν λεκέδες στη δική σου.

Φ ο β ά µ α ι τους ανθρώπους που σου

κλείναν την πόρτα µην τυχόν και τους

δώσεις κουπόνια και τώρα τους βλέπεις

στο Πολυτεχνείο να καταθέτουν

γαρίφαλα και να δακρύζουν.

Φ ο β ά µ α ι τους ανθρώπους που

γέµιζαν τις ταβέρνες και τα σπάζαν στα

µπουζούκια κάθε βράδυ και τώρα τα

ξανασπάζουν όταν τους πιάνει το

µεράκι της Φαραντούρη και εχουν και

«απόψεις».

Φ ο β ά µ α ι τους ανθρώπους που

άλλαζαν πεζοδρόµιο όταν σε

συναντούσαν και τώρα σε λοιδορούν

γιατί, λέει, δεν βαδίζεις

ίσιο δρόµο.

Φ ο β ά µ α ι, φοβάµαι πολλούς

ανθρώπους.

Φέτος φοβήθηκα ακόµη περισσότερο.

Κι ήθελε ακόμη

Κι ήθελε ακόμη πολύ φως να ξημερώσει. Όμως εγώ Δεν παραδέχτηκα την ήττα.

Έβλεπα τώρα

Πόσα κρυμμένα τιμαλφή έπρεπε να σώσω

Πόσες φωλιές νερού να συντηρήσω μέσα στις φλόγες.

Μιλάτε, δείχνετε πληγές, αλλόφρονες στους δρόμους

Τον πανικό που στραγγαλίζει την καρδιά σας σα σημαία

Καρφώσατε σ’ εξώστες με σπουδή φορτώσατε το εμπόρευμα

Η διάγνωσίς σας ασφαλής: Θα πέσει η πόλις.

Εκεί, προσεκτικά, σε μια γωνιά, μαζεύω τάξη,

Φράζω με σύνεση το τελευταίο μου φυλάκιο

Κρεμώ κομμένα χέρια στους τοίχους, στολίζω

Με τα κομμένα κρανία τα παράθυρα, πλέκω,

Με κομμένα μαλλιά το δίχτυ μου και περιμένω

Όρθιος και μόνος σαν και πρώτα περιμένω.

Νοέμβρης 1983

«Μιλώ »