Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Konstantin Carathéodory)

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Konstantin Carathéodory)
ένα μικρό αφιέρωμα στον Έλληνα Μαθηματικό.
Επιμέλεια κειμένων: Ρένα Τζωράκη

Γενέθλια ημέρα γεννήσεως η 13η Σεπτεμβρίου του αξεπέραστου Έλληνα μαθηματικού και από τους μεγαλύτερους πατέρες της Φυσικής επιστήμης, Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή , τον μεγάλο δάσκαλο του Άλμπερτ Αϊνστάιν στον οποίο η Μαθηματική επιστήμη ,η Φυσική και γενικότερα η Τεχνολογία του αιώνα μας χρωστάει τα Πάντα , αφού πολλές από τις εφαρμογές του, μιας και ασχολήθηκε συστηματικά και με τις τηλεπικοινωνίες καταγράφονται στην κινητή τηλεφωνία …
Θεωρείται από τα πιο φωτεινά μυαλά της Ελλάδας μας και οι θαυμαστές του αναφέρουν : «το IQ του ήταν ανώτερο του Ευκλείδη και ισάξιο του Αϊνστάιν.»

Αξίζει να διαβάσουμε τα λόγια του Άλμπερτ Αϊνστάιν στην τελευταία συνέντευξη τύπου που παρεχώρησε το 1955 για τον Έλληνα μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή:

«Κύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δεν θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας το λέω έτσι απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο, εγώ προσωπικά, αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική, η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα» .

Παγκόσμια γνωστός για την μελέτη του: «Περί των καμπυλών του στυλοβάτου του Παρθενώνα και περί της αποστάσεως των κιόνων αυτών».
Ανακάλυψε ότι οι μπροστινοί κίονες του Παρθενώνα έχουν τόξα από κύκλους με ακτίνα πέντε χιλιομέτρων ενώ οι πίσω κίονες έχουν ακτίνα δέκα χιλιόμετρα, με αποτέλεσμα να μοιράζεται καλύτερα το βάρος πάνω στον κάθε κίονα.
Γνωστός στην πατρίδα μας σαν Konstantin Carathéodory ,λανθασμένα αναφέρεται σαν Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής και όχι Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή , ήταν εκείνος που δε δίστασε να υψώσει το ανάστημά του κατά του ναζισμού.
Σαν καθηγητής στη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ έκανε λευκή απεργία αλλά κανείς δεν τόλμησε να τον ενοχλήσει ή να τον συλλάβει καθώς οι ναζί φοβούνταν τη διεθνή κατακραυγή.
Πέθανε σε ηλικία 77 ετών στο Μόναχο το οποίο δεν εγκατέλειψε ούτε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μέχρι το τέλος της ζωής δεν σταμάτησε να μελετά και να ασχολείται με τη μεγάλη του αγάπη, τα μαθηματικά.
Όλο το επιστημονικό του έργο επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Αρχαιολογίας.
Ιδιαίτερη ήταν η συνεισφορά του στους τομείς της πραγματικής ανάλυσης, συναρτησιακής ανάλυσης και θεωρίας μέτρου και ολοκλήρωσης.
Η συμβολή του στην Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στην μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η Γεωμετρική Οπτική, η μηχανική και η Σχετικότητα.
Γνωστή και η δημοσίευση της εργασίας του στο περιοδικό Mathematische Annalen το 1909 με τίτλο:
«Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» στην οποία εμπεριέχεται και η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή:
«Σε κάθε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός συστήματος υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις ισορροπίας στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αδιαβατικές μεταβολές».

Συνέγραψε περίπου 232 εργασίες, που οι περισσότερες γραμμένες στην γερμανική γλώσσα , από τις οποίες δημοσιεύθηκαν μονάχα 165. Όλες σχεδόν οι εργασίες του, αποτελούν θεμελιώδεις έρευνες εξαιρετικής έμπνευσης που τον αναδεικνύουν σαν έναν από τους λίγους στην παγκόσμια επιστήμη.
Έναν ρυμοτόμο της μαθηματικής διανόησης!!!

Ο Καραθεοδωρή ήταν μέλος των παρακάτω Ακαδημιών κατά χρομολογική σειρά:
Βερολίνου (1919)
Γκέτινγκεν (1920)
Μονάχου (1925)
Κολωνίας (1926)
Αθηνών (1927)
και Ρώμης (1929).

Οι μαθηματικές αποδείξεις του χαρακτηρίζονται από απλότητα , σαφήνεια και κομψότητα , αλλά ταυτόχρονα και αυστηρότητα, καθώς δίνει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που προκύπτουν.
Με την συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν που τηρούσαν αλληλογραφία!

Ένα απόσπασμα των επιστολών του Άλμπερτ Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή το 1916 θα παραθέσουμε:

«Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων.»

Παρά το γεγονός ότι υπήρξε κορυφαίος επιστήμονας και καθηγητής σε διάσημα πανεπιστήμια, στην Ελλάδα γνώρισε την απόρριψη από την επιστημονική κοινότητα όταν προσπάθησε να γίνει καθηγητής, , γιατί η χώρα μας , έχει την ροπή να τρώει τα παιδιά της και μάλιστα τα φωτεινά μυαλά των παιδιών της και να ανοίγει δρόμους για το εξωτερικό .
Συγκεκριμένα την απάντηση που του έδωσαν, την περίοδο που είχε αναγορευτεί διδάκτωρ στο Γκέτιγκεν:

«Αν θες να γίνεις δάσκαλος σε κάποιο σχολείο της επαρχίας έχει καλώς»
Αυτή η φράση ήταν καθοριστική για ν’ ανοίξει ο δρόμος για το εξωτερικό όπου γνώρισε αμέσως την αναγνώριση.
Και μπορεί η Χώρα μας να μην πίστευε σ’ αυτόν, όμως ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον πίστεψε και τον κάλεσε για πρώτη φορά το 1919 για ηγηθεί του νεοσύστατου ελληνικού πανεπιστημίου της Σμύρνης.
Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Καραθεοδωρή παράτησε την έδρα του στη Γερμανία και έσπευσε να βοηθήσει στην εκπλήρωση του οράματος του Βενιζέλου.
Ονόμασε το πανεπιστήμιο συμβολικά «Φως εξ Ανατολών» και εκτός από την οργάνωσή του, έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να καταστεί ένα κορυφαίο ίδρυμα έρευνας.
Έφερε όργανα και εξοπλισμό από το εξωτερικό και προσπάθησε μέσω της ιατρικής έρευνας να καταπολεμήσει την ελονοσία που εκείνο τον καιρό κυριολεκτικά «θέριζε».
Ο Καραθεοδωρή όμως δεν πρόλαβε να εκπληρώσει το έργο του, καθώς μεσολάβησε η ήττα και η μικρασιατική καταστροφή. Μόλις δύο ημέρες πριν κατάφερε να φυγαδεύσει την οικογένειά του, μένοντας πίσω για να διασώσει αρχεία και μελέτες.
Με τη βοήθεια ενός δημοσιογράφου κατάφερε να φύγει τελικά και αυτός με το πλοίο Νάξος.
Το 1922 διορίσθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθήνας και το 1923 στο Μετσόβειο.
Το 1924 απογοητευμένος από την κατάσταση στα φτωχά ελληνικά πανεπιστήμια έφυγε στο εξωτερικό. Έγινε καθηγητής στο Μόναχο δίπλα σε τεράστια ονόματα της επιστήμης.
Το 1929 ο Βενιζέλος ζήτησε για δεύτερη φορά τη βοήθειά του για την αναδιοργάνωση του Καποδιστριακού και του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου.
Η απόρριψή όμως από τους Έλληνες συναδέλφους του , που δεν μπορούσαν να παραδεχτούν το επιστημονικό μεγαλείο του Καραθεοδωρή ήταν διαρκής.
«Δεν χρειαζόμαστε τόσους επιστήμονες που δεν μορφώνονται σωστά και πανεπιστήμια και δεν πληρώνουν ανάλογα» συνήθιζε να λέει.

Παρά την απόρριψη , που δέχτηκε από την χώρα μας μεγάλωσε τα παιδιά του με ελληνική παιδεία και φιλελληνικά αισθήματα,

σύμφωνα με την μαρτυρία της κόρης του, που μίλησε πριν λίγα χρόνια σε επετειακή εκδήλωση για τον πατέρα της:
«Κάθε Κυριακή πηγαίναμε στη δεύτερη μεγαλύτερη εκκλησία του Μονάχου, η οποία είχε παραχωρηθεί στους Έλληνες. Ο πατέρας μου μας μεγάλωσε σαν Έλληνες.

Πηγαίναμε σε γερμανικό σχολείο, αλλά δύο φορές την εβδομάδα ερχόταν στο σπίτι ο αρχιμανδρίτης και μας έκανε μαθήματα ελληνικών. Ο πατέρας μου, κάθε φορά που ερχόταν στην Ελλάδα, με έπαιρνε μαζί του. Στη Γερμανία, όταν με ρωτούσαν από πού είμαι, έλεγα με καμάρι ότι είμαι από την Ελλάδα, γιατί τότε τη θαύμαζαν την Ελλάδα…

Βιογραφικά στοιχεία για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή:

Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 και πέθανε στο Μόναχο, στις 2 Φεβρουαρίου 1950.
Ήταν ο γιος του διπλωμάτη Στέφανου Καραθεοδωρή και της Δέσποινας Πετροκόκκινου.

Σε μικρή ηλικία έχασε τη μητέρα του και την ανατροφή του ίδιου,
όπως και της αδελφής του Ιουλίας την ανέλαβε η γιαγιά του.
Μεγάλωσε σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον, με ζωντανά τα στοιχεία της ελληνορθόδοξης οικογενειακής καταγωγής.
Πολυτάλαντος, ευρυμαθής γνώστης πολύ καλών ελληνικών μιλούσε άπταιστα ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά και τουρκικά.
Φοίτησε στη Σχολή της Ριβιέρας και του Σαν Ρέμο.
Στο γυμνάσιο των Βρυξελλών, από όπου αποφοίτησε , ένιωσε στο μάθημα της γεωμετρίας ότι η σχέση του με τα μαθηματικά θα είναι δια βίου.
Ένας διαγωνισμός μαθηματικών, στον οποίο καλέστηκε η τάξη του να διαγωνιστεί επί δύο κατά σειρά χρόνια, απέδειξε τις μαθηματικές του ικανότητες.
Αναδείχτηκε πρώτος και τις δύο χρονιές.
Όνειρό του, η ενασχόληση με τα μαθηματικά.
Ο πατέρας του , είχε την άποψη για την μαθηματική επιστήμη ότι ήταν!
«επάγγελμα χωρίς μέλλον».
Δεν τον άφησε να σπουδάσει το αγαπημένο του αντικείμενο και ο Κωνσταντίνος, ακολούθησε την πατρική προτροπή, σπούδασε στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, από την οποία αποφοίτησε σαν αξιωματικός του Μηχανικού.
Η αγάπη του για τα μαθηματικά , ήταν γι αυτόν το «σαράκι του». Συνέχιζε να συμμετέχει σε διαγωνισμούς μαθηματικών, στους οποίους και διέπρεψε.
Το 1898 ήρθε στην Αίγυπτο, όπου παρέμεινε για δυο χρόνια και εργάστηκε σαν μηχανικός –βοηθός μηχανικού αρχικά– στο φράγμα του Ασουάν.
Οι μαθηματικές αναζητήσεις αποδείχτηκαν πολύ γοητευτικές για τον νεαρό τότε Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ο οποίος δεν βούλωσε τα αυτιά του στις σειρήνες!!!
Τον Ιούνιο του 1900, εγκατέλειψε την Αίγυπτο, τα φράγματα, το επάγγελμα του μηχανικού, για τη μεγάλη του αγάπη τα μαθηματικά!!!

Κάθισε και πάλι στα θρανία της μαθηματικής σχολής των Πανεπιστημίων του Βερολίνου και του Γκέτιγκεν, όπου αναδείχτηκε διδάκτορας το 1908.
Η διδακτορική του διατριβή «Περί των ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών» , είναι η πρώτη μελέτη η οποία ασχολήθηκε συστηματικά με τη θεωρία των σποραδικών λύσεων, καθώς μέχρι τη στιγμή αυτή υπάρχουν μόνο περιορισμένα συμπεράσματα.

Η μετέπειτα έρευνά του στον κλάδο αυτό απέφερε σημαντικά αποτελέσματα σε σειρά άλλων τομέων. Την ίδια χρονιά, το 1908, παντρεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη την Ευφροσύνη, το γένος Καραθεοδωρή, μακρινή συγγενή του.
Από τον γάμο αυτόν απέκτησε δύο παιδιά, τη Δέσποινα και τον Στέφανο.

Από το 1909 έως το 1920 δίδαξε Μαθηματικά σε διάφορα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα: Αννόβερο, Μπρέσλαου (Βρότσλαβ στην σημερινή Πολωνία), Γκέτινγκεν και Βερολίνο. Η φήμη του ως μαθηματικού τον έφερε σε φιλική και επαγγελματική επαφή με άλλους μεγάλους ομολόγους της εποχής του όπως ο Μαξ Πλανκ ,
ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιτ, ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, ο Κλάιν, κ.ά.

Ιδιαίτερη ήταν η σχέση που συνέδεε τον Καραθεοδωρή με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Οι δύο άνδρες γνωρίσθηκαν το 1915 διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και σεβασμό. Τότε άρχισε και το ενδιαφέρον του Καραθεοδωρή για τη Θεωρία της Σχετικότητας.

Το 1911, μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Καραθεοδωρή συμμετείχε στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1913 έγινε καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκεντινγκεν, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1918. Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, ανέλαβε να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη.

Στην Σμύρνη ο Καραθεοδωρή έμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο 49χρονος Καραθεοδωρή κατόρθωσε να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά Καραθεοδωρή βρίσκεται μέχρι τις μέρες μας στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 1922 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 διορίσθηκε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Μάλλον απογοητευμένος από την μίζερη κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων, εγκατέλειψε την Ελλάδα το 1924, για να αναλάβει καθηγητική θέση στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που εκείνο τον καιρό ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας και δίδασκαν σ' αυτό κορυφαία ονόματα. Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών για την τάξη των Θετικών Επιστημών. Το 1928, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία, επισκέφθηκε τις ΗΠΑ μαζί με την γυναίκα του για έναν σχεδόν χρόνο, για να δώσει διαλέξεις σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια, ανάμεσά στα οποία το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν και άλλα.

Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση του πρώτου και στην οργάνωση του (νεοσύστατου) δεύτερου.

Το 1932 επιστρέφει στο Μόναχο και παραμένει στην πόλη αυτή, ακόμα και στα ταραγμένα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1945 διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια τον προσκαλούν να εγκατασταθεί και να διδάξει στις ΗΠΑ, αλλά προτιμά να παραμείνει στη Γερμανία, αφού ηλικιωμένος πια και ήδη είχε χάσει τη σύντροφό του.

Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα.
Η σορός του ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο Waldfriedhof του Μονάχου.

Λογοτεχνικό περιβόλι!