Τα πιο αντιπροσωπευτικά ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη και λίγα λόγια για το ποιητικό του έργο…

Με αφορμή την γενέθλια ημέρα γεννήσεως   του ποιητή  Μίλτου Σαχτούρη στις   29 Ιουλίου του 1919  αναρτώ  στο ιστολόγιό μου, τα  πιο αντιπροσωπευτικά του ποιήματα  και λίγα λόγια για τον ποιητή, για να τον θυμηθούμε…

Επιμέλεια κειμένων:
Ρένα Τζωράκη-Μανουκάκη

 

Λίγα λόγια για τον ποιητή:

Ο Μίλτος Σαχτούρης γεννήθηκε  στην Αθήνα, στις 29 Ιουλίου του 1919  ,  είχε καταγωγή από την Ύδρα και ήταν δισέγγονος του ναυάρχου του '21 καπετάν Γιώργη Σαχτούρη.

Ο Μίλτος Σαχτούρης ανήκει στην Α΄ μεταπολεμική γενιά ποιητών που απεικονίζουν στο έργο τους τις τραυματικές εμπειρίες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Εντάσσεται στην τάση των νεοϋπερρεαλιστών ή μεταϋπερρεαλιστών, οι οποίοι έμειναν ανεπηρέαστοι από τις ιδεολογικές διαμάχες της εποχής τους.

Δημοσίευσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Ποιήματα (1945-1971), Χρωμοτραύματα, Όταν σας μιλώ, Εκτοπλάσματα, Καταβύθιση, Έκτοτε, Ανάποδα γύρισαν τα ρολόγια.

Το 1937 με παρότρυνση του πατέρα του άρχισε σπουδές στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δεν  άσκησε ποτέ του κανένα βιοποριστικό επάγγελμα και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που δεν απέκτησε οικογένεια.
Λέγεται μάλιστα, πως οι  γονείς δίσταζαν να δώσουν το χέρι της κόρης τους στον  υποψήφιο γαμπρό Μιλτιάδη Σαχτούρη με την έκφραση:
«Όχι, γιατί ποιητής δεν είναι επάγγελμα»  και του έκλειναν την πόρτα οριστικά και αμετάκλητα.

Το 1938 δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Mίλτος Xρυσάνθης ένα διήγημα.

Μετά το θάνατο του πατέρα του εγκατέλειψε οριστικά  τη Νομική και αφοσιώθηκε  στην ποίηση.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έπασχε από φυματίωση με αποτέλεσμα για μεγάλο χρονικό διάστημα να παραμείνει καθηλωμένος στο κρεβάτι. Την εποχή του Εμφυλίου υπηρέτησε στον στρατό.

Το 1943 χρονιά ορόσημο, γνωρίστηκε με τους ποιητές Οδυσσέα Ελύτη και τον  Νίκο Εγγονόπουλο, με τους  οποίους  συνδέθηκε με στενή φιλία.
 Σαν  ποιητής εμφανίστηκε, ύστερα από παρότρυνση του Ελύτη, το 1944 στο περιοδικό Τα Νέα Γράμματα.

Τον επόμενο χρόνο κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή «Η Λησμονημένη». Το 1948 εξέδωσε τις «Παραλογαίς» και ακολούθησαν πολλές ακόμη συλλογές, με αποκορύφωμα τη συλλογή «Με το πρόσωπο στον τοίχο» (1952).

Το έργο του  είναι  καθαρά ποιητικό και έχει κυκλοφορήσει στις συλλογές:

«Οι Λησμονημένοι» (1945), «Παραλογαίς» (1948), «Με το πρόσωπο στον τοίχο» (1952), «Όταν σας μιλώ» (1956), «Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο» (1958), «Ο περίπατος» (1960), «Τα στίγματα» (1962), «Σφραγίδα ή όγδοη Σελήνη» (1964), «Το σκεύος» (1971), «Ποιήματα 1945-1971», «Χρωμοτραύματα» (1980), «Εκτοπλάσματα» (1986), «Καταβύθιση» (1990), «Εκτοτε» (1996) και «Ανάποδα γύρισαν τα ρολόγια» (1998).

Η ποίηση του Σαχτούρη είναι υπαινικτική και αντικατοπτρίζει υποκειμενικά τον κόσμο. Τα «υλικά» του δεν είναι ακριβώς σύμβολα που αισθητοποιούν καταστάσεις, αλλά απλά, καθημερινά πράγματα που αποκαλύπτουν την εφιαλτική πλευρά της πραγματικότητας.

Τα θέματά του είναι εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή αλλά και από την Κατοχή και τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής Ελλάδας.

Για να αντέξει τη σκληρή πραγματικότητα της δεκαετίας του 1940-50, ο ποιητής καταφεύγει στο μαγικό καθρέφτη της Ποίησης και με τη δύναμη του παράλογου βάφει με ζωηρά χρώματα το μαύρο, αναζητώντας τον πραγματικό κόσμο στον ουρανό.

Το ποιητικό σύμπαν του Σαχτούρη
«Το σύστημα του Σαχτούρη μοιάζει με ανεστραμμένη πυραμίδα: Στη στενεμένη βάση, η οποία αντιπροσωπεύει τον σκληρό πυρήνα της ποιητικής σύνθεσης, βρίσκονται τα πράγματα και η πιστή αναπαράσταση τους. Στον ενδιάμεσο κορμό σχηματίζονται οι ιδέες που τα εκφράζουν. Και στη διευρυμένη επιφάνεια της κορυφής, που είναι ο τόπος της σκηνικής δράσης, υπάρχουν τα σύμβολα και η σημασιοδοτική τους λειτουργία.» Β. Χατζηβασιλείου, Μίλτος Σαχτούρης. Η παράκαμψη του υπερρεαλισμού, Εστία 1992

Ο ποιητής τιμήθηκε  με τρία βραβεία:

Το 1956 με το Α' Βραβείο του διαγωνισμού «Νέοι Ευρωπαίοι Ποιητές» της RAI για τη συλλογή του «Όταν σας μιλώ», το 1962 με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Τα Στίγματα» και το 1987 με το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το έργο του «Εκτοπλάσματα».

Ο Σαχτούρης είναι ποιητής του κλειστού χώρου, αντιηρωικός, εκφραστής και απολογητής της κατακερματισμένης και καθημαγμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Απορρίπτει την παραδοσιακή γραφή και στρέφεται στον συμβολισμό και τον υπερρεαλισμό. Διαφοροποιείται από τους σύγχρονους ομοτέχνους του, επειδή οικοδομεί το έργο του με εφιαλτικές εικόνες και σύμβολα, που πλησιάζουν περισσότερο τον εξπρεσιονισμό.

Υπερτονίζει το παράλογο, ενώ από τον Υπερρεαλισμό από τον οποίον ξεκίνησε, κρατά τη φαντασία και την παραίσθηση, όχι όμως και τη συνειρμική εκφορά του λόγου. Είναι ποιητής του ατομικού άγχους, αλλά μέσα στο έργο του είναι διάσπαρτος ο απόηχος του άγχους μιας ολόκληρης εποχής. Κι όμως, η ποίησή του δεν είναι απαισιόδοξη.
Ο  ίδιος ο δημιουργός  του ποιητικού του  έργου ομολογεί:
«Ας μην το κρύβουμε. Διψάμε για ουρανό.»

Τα έργα του έχουν μεταφραστεί  σε πολλές γλώσσες όπως:
 γαλλική, αγγλική, ιταλική, γερμανική, πολωνική και βουλγαρική γλώσσα.
Τα ποιήματά του ,  έχουν μελοποιηθεί από τους Μάνο Χατζιδάκι, Αργύρη Κουνάδη, Γιάννη Σπανό, Κυριάκο Σφέτσα και Νίκο Ξυδάκη.

Ο ποιητής τιμήθηκε με τρία βραβεία:
Το 1956 με το Α' Βραβείο του διαγωνισμού «Νέοι Ευρωπαίοι Ποιητές» της RAI για τη συλλογή του «Όταν σας μιλώ», το 1962 με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Τα Στίγματα» και το 1987 με το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το έργο του «Εκτοπλάσματα».

Τα δομικά στοιχεία των ποιημάτων του Σαχτούρη :

Κατά τον Δάλλα, τα σταθερά δομικά στοιχεία των ποιημάτων του Σαχτούρη είναι: α) η ιστορία-μήνυμα, β) η σκηνική διάρθρωση και γ) η ιδεοπλαστική εικόνα (η εικόνα δηλαδή που περιέχει μια ιδέα, ένα μήνυμα).

Τα ποιητικά ρεύματα που επηρέασαν τον Σαχτούρη:

Ο υπαρξισμός :
Οι στίχοι του αποκαλύπτουν την υπαρξιακή αγωνία του που απορρέει από την προσωπική του θέση στον κόσμο και απέναντι στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου.

Ο εξπρεσιονισμός :

Από τον εξπρεσιονισμό δανείζεται τον ελεύθερο από δεσμεύσεις στίχο, την εκτεταμένη χρήση της μεταφοράς και της εικόνας, την απεικόνιση του κόσμου όπως τον συνέλαβε με τη φαντασία και τα προσωπικά βιώματά του. Αντλεί την έμπνευσή του, όπως όλοι οι εξπρεσιονιστές, από το θέμα του πόλεμου και την απόγνωση του ανθρώπου από τις μηχανές.

Το κίνημα του εξπρεσιονισμού ξεκίνησε από την τέχνη στις αρχές του 20 ου αιώνα και συνδέθηκε με την πρωτοπορία του Μοντερνισμού. Χαρακτηριστικό του κινήματος αυτού είναι η επανάσταση και η προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου κόσμου μέσα από μια ριζικά ανανεωμένη τέχνη.

Στη λογοτεχνία, οι εξπρεσιονιστές απελευθερώνουν το στίχο από κάθε παραδοσιακό στοιχείο και κάνουν εκτεταμένη χρήση της μεταφοράς και της εικόνας. Κυριαρχεί το άλογο, φαντασιακό στοιχείο, τα έντονα συναισθήματα, η συγκίνηση και το πάθος.

Κεντρικό θέμα του εξπρεσιονισμού είναι ο πόλεμος και η βία, καθώς και η απόγνωση του ανθρώπου από τη μηχανή.
Ο εξπρεσιονισμός θεωρείται προάγγελος του υπερρεαλισμού.

Ο εικονισμός :

«Ο εικονισμός που ελάχιστα τον άγγιξε, πέρασε αφήνοντάς του την εικόνα. Και αυτός την πήρε και την έκανε, καθώς θα δούμε, εκφραστικό πρωτέα του ποιήματος.» Γ. Δάλλας

Ο συμβολισμός :

«Ο συμβολισμός, αυτός που κατά βάση τον ανέθρεψε, αποστεγνώθηκε από κάθε τάση «υποβολής», αφήνοντας τα πράγματα πολύ συγκεκριμένα, με τους τύπους και τους αρχετύπους τους, σαν σύμβολα.» Γ. Δάλλας

Ο υπερρεαλισμός :

Από τον υπερρεαλισμό ο ποιητής δανείζεται την εικονοπλασία και το παράλογο στοιχείο, που αποτελεί την ουσία της ποίησής του και αλληγορική έκφραση της αλήθειας που βιώνει ο ποιητής.

«Έντονα επηρεασμένος από την υπερρεαλιστική γλώσσα και την τεχνική (του Εγγονόπουλου π.χ.), παρουσιάζει λιτότητα στα εκφραστικά μέσα και ευρηματικότητα στην εκλογή νέων λέξεων». Λ. Πολίτης

Ο ίδιος έλεγε:
«Το έχω τονίσει επανειλημμένα, ο υπερρεαλισμός έδρασε πάνω μου σαν καταλύτης. Με λευτέρωσε στην ποίηση και στη ζωή, αλλά δεν μπορώ να πω ότι η ποίησή μου είναι υπερρεαλιστική.
 Η ποίησή μου είναι ιδιότυπα δραματική και λυρική»

Ας διαβάσουμε τα πιο αντιπροσωπευτικά του ποιήματα,
με όμορφες εικόνες που επιμελήθηκα η ίδια.

« Ο ποιητής»

Σα θα με βρούνε πάνω στο ξύλο του θανάτου μου

γύρω θά 'χει κοκκινίσει πέρα για πέρα ο ουρανός

μιά υποψία θάλασσας θα υπάρχει

κι έν' άσπρο πουλί, από πάνω, θ' απαγγέλλει μέσα

σ' ένα τρομακτικό τώρα σκοτάδι, τα τραγούδια μου.

« Ο στρατιώτης ποιητής»

Δεν έχω γράψει ποιήματα

μέσα σε κρότους

μέσα σε κρότους

κύλησε η ζωή μου

Τη μιαν ημέρα έτρεμα

την άλλην ανατρίχιαζα

μέσα στο φόβο

μέσα στο φόβο

πέρασε η ζωή μου

Δεν έχω γράψει ποιήματα

δεν έχω γράψει ποιήματα

μόνο σταυρούς

σε μνήματα

καρφώνω.

"Η Στάχτη "

Η στάχτη που μένει

το χιόνι που λιώνει

ένα μικρό άσπρο χέρι

διωγμένο

που παγώνει

τα δάση ψηλά με τις φωτιές

τα δάση που καίγονται

τα όνειρά μου.

«Κοιτάμε με τα δόντια»

Δε φταίει το φεγγάρι για την πίκρα μας

καθώς στριφογυρνάει δαιμονισμένα

μέσα στο φωσφόρο

σκορπώντας δεξιά κι αριστερά τα κόκαλά του

καθώς και μεις στριφογυρνάμε στο σκοτάδι μας

σκορπώντας δεξιά κι αριστερά τα κόκαλά μας

δε φταίει το φεγγάρι για τους λεμονανθούς

δε φταίει το φεγγάρι για τα χελιδόνια

δε φταίει το φεγγάρι για την Άνοιξη και τους

σταυρούς

δε φταίει αν πάνω στα μάτια μας φύτρωσαν δόντια.

«Τα χελιδόνια μου»

Δε σας γνωρίζω εφέτος

καημένα χελιδόνια μου

πετάτε άραγε όπως άλλοτε

ή μήπως σε ρόδες πάνω να κυλάτε

όμως το μάτι σας γιατί έτσι μεγάλωσε

τεράστιο

τεράστιο και πορφυρό

μονάχα ο ουρανός σάς έχει απομείνει

μα να ’ναι για σας τώρα Ουρανός;

«Τα δώρα » 

Σήμερα φόρεσα ένα

ζεστό κόκκινο αίμα

σήμερα οι άνθρωποι μ’ αγαπούν

μια γυναίκα μού χαμογέλασε

ένα κορίτσι μού χάρισε ένα κοχύλι

ένα παιδί μού χάρισε ένα σφυρί

Σήμερα γονατίζω στο πεζοδρόμιο

καρφώνω πάνω στις πλάκες

τα γυμνά άσπρα ποδάρια των περαστικών

είναι όλοι τους δακρυσμένοι

όμως κανείς δεν τρομάζει

όλοι μείναν στις θέσεις που πρόφτασα

είναι όλοι τους δακρυσμένοι

όμως κοιτάζουν τις ουράνιες ρεκλάμες

και μια ζητιάνα που πουλάει τσουρέκια

στον ουρανό

Δυο άνθρωποι ψιθυρίζουν

τι κάνει την καρδιά μας καρφώνει;

ναι την καρδιά μας καρφώνει

ώστε λοιπόν είναι ποιητής.

«Τα ποτάμια»

Δυστυχισμένα όνειρα

τα χρόνια μας περνούν μέσα στην αγωνία

οι εφημερίδες λησμονούν

όμως μες στην καρδιά μας

καίει μια κατακόκκινη πληγή

απ’ το παλιό χρυσάφι

Όλο μαζεύουμε τα πράγματά μας

τα κρύβουμε σε βαθιά υπόγεια

λύνουμε τις ντουλάπες μας

στήνουμε ανάποδα τις καρέκλες μας

κι ο απελπισμένος ήλιος μπαίνει

από μια χαραματιά και τις φωτίζει

Πρέπει να βγούμε στα ποτάμια

ακόμα λίγο και θα σπάσει το πουλί

μες στο κεφάλι μας

ακόμα λίγο και θα πήξει

το αίμα μέσα στην καρδιά μας

πρέπει να βγούμε σύρριζα

πρέπει να βγούμε μέσα απ’ τα ποτάμια.

"Οι γενναίοι "

Είναι γενναίοι, όμως κλαίνε

πιστεύουνε σαν τα μικρά παιδιά

φορούν κουρέλια

ακριβά κοστούμια

ζούνε μέσα σε κήπους ή επαύλεις

ή μέσα σ’ ένα δωμάτιο σκοτεινό

άλλοι μέσα σε δρόμους τρόμους τριγυρίζουν

άλλοι σε σύρματα πάνω κρεμασμένοι ανεμίζουν

άλλοι κλεισμένοι μες στις φυλακές

όλοι πασκίζουνε ιδρώνουν

χάνουνε, πετυχαίνουν ή

νομίζουν ότι χάνουνε ή

νομίζουν ότι πετυχαίνουν

πάντοτε ο δαίμονας τούς παραστέκει

σηκώνει την κάννη, το τουφέκι του

στο κέντρο της καρδιάς

τους σημαδεύει.

Λογοτεχνικό περιβόλι!