Λίγα λόγια για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ,τον Γερμανό δραματουργό, σκηνοθέτη και ποιητής του 20ού αιώνα!

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht,  γεννήθηκε  στις 10 Φεβρουαρίου 1898  και απεβίωσε στις  14 Αυγούστου 1956),
 ήταν Γερμανός δραματουργός, σκηνοθέτης και ποιητής του 20ού αιώνα.
Θεωρείται ο πατέρας του "επικού θεάτρου"
 (Episches Theater) στη Γερμανία.

Ο  Μπέρτολτ Μπρεχτ εξακολουθεί να είναι η φωνή του σήμερα και του αύριο, καθώς πάντα θα συνομιλεί με όλους τους εκμεταλλευόμενους ανθρώπους και λαούς.

 Γιατί , απλά μπόρεσε να συνδέσει πλούτο σκέψης και λαϊκή απλότητα έκφρασης!

Μίλησε με τρυφερότητα για την τραχύτητα αυτού του κόσμου.

Μέσα από τις δεκατρείς χιλιάδες σελίδες – και πάνω – στις οποίες περιλαμβάνονται θεατρικά έργα, ποιήματα, πεζά, θεωρητικά κείμενα για το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη λογοτεχνία, μελέτες, σχόλια, σημειώσεις, ημερολόγια, ο μεγάλος Γερμανός διανοητής έδωσε έναν έντιμο και ασυμβίβαστο αγώνα για να ερμηνεύσει τον κόσμο κάτω από τη σκοπιά της πάλης των τάξεων. Με τη διαρκή κριτική ματιά του, τη σεμνή αγωνιστική και μάχιμη αντίληψή του, έφερε την πολιτιστική «επανάσταση» στη Δυτική Ευρώπη του 20ού αιώνα.

        

Βιογραφικά στοιχεία:

Γερμανός δραματουργός, λιμπρετίστας, συγγραφέας, ποιητής, θεωρητικός του θεάτρου και σκηνοθέτης. Το έργο του, πάνω από δεκατρείς χιλιάδες σελίδες, περιλαμβάνει θεατρικά έργα, ποιήματα, πεζά, θεωρητικά κείμενα για το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη λογοτεχνία, μελέτες, σχόλια, σημειώσεις, ημερολόγια. Ο Μπρεχτ θεωρείται πατέρας του σύγχρονου θεάτρου και μια από τις πιο σπουδαίες προσωπικότητες της σύγχρονης τέχνης.

Γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου του 1898 στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας και πέθανε το 1956 στο Ανατολικό Βερολίνο. Ο πατέρας του ήταν καθολικός και διευθυντής εταιρίας χάρτου και η μητέρα του προτεστάντισσα.

Μαθητής ακόμη στο γυμνάσιο (1908-1916) δημοσιεύει τα πρώτα του κείμενα, ποιήματα και διηγήσεις, στο περιοδικό του σχολείου του και στην τοπική εφημερίδα.  Αν και διακρίθηκε στην τέχνη, οι αρχικές του σπουδές ήταν στην ιατρική, τις οποίες δεν τελείωσε γιατί επιστρατεύτηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και υπηρέτησε ως νοσοκόμος.

Το 1917, γράφεται στο τμήμα λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Λούντβιχ Μαξιμίλιαν του Μονάχου, όπου παρακολουθεί σχεδόν αποκλειστικά τα μαθήματα του ‘Αρτουρ Κούτσερ, θεατρολόγου και φίλου του Φρανκ Βέντεκιντ. Το «Εγκόλπιο Ευσέβιας» είναι η πρώτη του ποιητική συλλογή  για την οποία κέρδισε λογοτεχνικό βραβείο.

Κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, συνάντησε και δούλεψε με τον συνθέτη Χανς Άισλερ και ανέπτυξαν φιλία ζωής. Γνώρισε και τη Χέλενε Βάιγκελ, τη δεύτερη γυναίκα του, που τον συνόδεψε αργότερα στην εξορία μέχρι το τέλος της ζωής του.

Το 1922 νυμφεύθηκε την τραγουδίστρια της όπερας Μαριάν Ζοφ.
 Η κόρη τους Ανν Χιομπ γεννήθηκε ένα χρόνο μετά. Το 1923 προσλήφθηκε βοηθός σκηνοθέτη στο Γερμανικό Θέατρο του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του Μαξ Ράινχαρτ. Άρχισε να φοιτά στη Μαρξιστική Εργατική Σχολή και μελέτησε τον διαλεκτικό υλισμό. Το 1930 νυμφεύθηκε τη Χέλενε Βάιγκελ με την οποία στη συνέχεια απέκτησαν, αρχικά, έναν γιο και, κατόπιν, μια κόρη.

Η προσαρμογή της Όπερας των ζητιάνων του Τζον Γκέι με το όνομα:
 Η Όπερα της Πεντάρας (Die Dreigroschenoper, 1928) σε στίχους του Μπέρτολτ Μπρεχτ και μουσική Κουρτ Βάιλ προκάλεσε αίσθηση στο Βερολίνο και ο αντίκτυπος του επηρέασε την παγκόσμια σκηνή Μιούζικαλ. Στην όπερα αυτή ο Μπρεχτ στηλίτευε την «καθώς πρέπει» βερολινέζικη αστική τάξη που πρόσαπτε στο προλεταριάτο έλλειψη ηθικής.

Το 1933, με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, ο Μπρεχτ αυτοεξορίστηκε μέχρι το έτος 1948. Έζησε πρώτα στη Δανία και τη Φινλανδία και μετά στις ΗΠΑ καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Στη Μόσχα εξέδωσε σε συνεργασία με άλλους Γερμανούς συγγραφείς το περιοδικό Η Λέξη (Das Wort). Στις ΗΠΑ δέχθηκε έντονες διώξεις από το Μακαρθικό καθεστώς.

Die Dreigroschenoper, γνήσια αφίσα από το Βερολίνο, 1928

Μετά το τέλος του πολέμου εγκαταστάθηκε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας και μαζί με τη Χέλενε Βάιγκελ (Helene Weigel) ίδρυσαν (1949) το Μπερλίνερ Ανσάμπλ (Berliner Ensemble). Το 1950 εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Τεχνών. Τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο της ΛΓΔ το 1951 και με το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη το 1954.

Το έργο του

Τα έργα του χαρακτηρίζονταν αρχικά από πνεύμα καταδίκης του πολέμου και του μιλιταρισμού, ενώ στη συνέχεια παρατηρείται μια αποφασιστική στροφή στη σκέψη και τη ζωή του, που εμπνέεται από τη μαρξιστική φιλοσοφία.
 Σημαντική ώθηση στη σχέση του με την εργατική τάξη και το κίνημά της έδωσε η μαζική εξαθλίωση που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η νέα ορμητική ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στη Γερμανία.

Ο Μπρεχτ άρχισε την καριέρα του ως δραματουργός με μια σειρά πειραματισμούς, επηρεασμένος από τις εξπρεσιονιστικές τεχνικές, όπως στο έργο του Βάαλ (Baal, 1918). Με το αντιπολεμικό έργο του Ταμπούρλα μες τη Νύχτα (1922) κερδίζει το Βραβείο Κλάιστ (Kleist Prize). Ήταν θαυμαστής του Φρανκ Βέντεκιντ (Frank Wedekind, 1864-1918) κι επηρεάστηκε σημαντικά από το κινεζικό και το ρωσικό θέατρο. Το «διδακτικό» και «ανθρωπιστικό» θέατρο που για χρόνια υπηρέτησε ο Μπρεχτ απηχεί τη μαρξιστική ιδεολογία του. Τότε έγραψε και το λιμπρέτο της όπερας (με μουσική του Κουρτ Βάιλ) Η 'Ανοδος και η Πτώση της πόλης Μαχάγκονυ (1930).

Ανάμεσα στα έτη 1937 και 1945, ο Μπρεχτ έγραψε τα σπουδαιότερα έργα του: Η Ζωή του Γαλιλαίου (1937-39), Μάνα Κουράγιο και τα Παιδιά της (1936-39), Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν (1935-41), Ο Κύριος Πούντιλα και ο Υπηρέτης του Μάττι (1940), Η 'Ανοδος του Αρτούρου Ούι (1941), Τα Οράματα της Σιμόνης Μασάρ (1940-43), Ο Σβέικ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1942-43) και Ο Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία (1943-1945). Το 1944 γράφει το έργο Η ιδιωτική ζωή της κυρίαρχης φυλής, μια άτεγκτη κριτική της ζωής στη Γερμανία υπό το καθεστώς του Εθνικοσοσιαλισμού.

Η παγκοσμιότητα του έργου του αναγνωρίστηκε ευρέως μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα έργα του κλείνουν μέσα τους μια διάρκεια, καθώς αναδεικνύουν την ανθρώπινη υπόσταση. Έτσι, όχι μόνο δεν καταλύθηκαν από το χρόνο, αλλά τώρα προβάλλονται και τιμώνται περισσότερο παρά ποτέ.

Μετά την επιστροφή του στη Γερμανία το 1949, ο Μπρεχτ αφιερώνεται στην ποίηση και τη σκηνοθεσία των έργων του. Έγραψε εκατοντάδες ποιήματα που αντανακλούν τη σταδιακή μεταστροφή του προς τη μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφία. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι: Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε, Εγκώμιο στη μάθηση, Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου, Αυτό θέλω να τους πω, Να καταπολεμάτε το πρωτόγονο, Ποτέ δε σε είχα αγαπήσει τόσο πολύ, Απώλεια ενός πολύτιμου ανθρώπου, Εγκώμιο στον Κομμουνισμό, Εγκώμιο στη Διαλεκτική.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

Θεατρικά

    Baal (Βάαλ, 1918)

    Trommeln in der Nacht (Τύμπανα τη νύχτα, 1918)

    Im Dickicht der Städte (Στη ζούγκλα των πόλεων, 1921)

    Leben Eduards des Zweiten von England

    Mann ist Mann (Ο άντρας είναι άντρας, 1924)

    Die Dreigroschenoper (Η όπερα της πεντάρας, 1928)

    Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny (Opernlibretto) (Η ακμή και πτώση της πόλης Μαχαγκόνι, 1927)

    Der Ozeanflug, ή Der Lindberghflug, ή Der Flug der Lindberghs

    Das Badener Lehrstück vom Einverständnis, ή Lehrstück

    Der Jasager. Der Neinsager (Opernlibretti/Lehrstücke [Schuloper])

    Die Maßnahme (Lehrstück)

    Die heilige Johanna der Schlachthöfe (Η αγία Ιωάννα των σφαγείων, 1929)

    Die Ausnahme und die Regel (Lehrstück)

    Die Mutter (Η Μάνα)

    Die Rundköpfe und die Spitzköpfe

    Die Horatier und die Kuriatier (Οι Οράτιοι και οι Κουριάτιοι) (Lehrstück)

    Furcht und Elend des Dritten Reiches (Τρόμος και αθλιότης του Γ΄Ράιχ, 1935) - Mωραΐτης - Εκδόσεις (μετάφρ. Ν. Κατσαούνης)

    Leben des Galilei (Η ζωή του Γαλιλαίου, 1937)

    Mutter Courage und ihre Kinder (H Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της, 1939)

    Das Verhör des Lukullus, ή Lukullus vor Gericht, ή Die Verurteilung des Lukullus (Hörspiel, später Opernlibretto) (Η ανάκριση του Λούκουλλου)

    Der gute Mensch von Sezuan (Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν, 1939) ― ελλην. μετάφρ. Μάριος Πλωρίτης, «ΙΘΑΚΗ»

    Herr Puntila und sein Knecht Matti (Ο κύριος Πούντιλα κι ο δούλος του ο Μάττι, 1940)

    Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui (Η άνοδος του Αρθούρου Ουί, 1941)

    Die Gesichte der Simone Machard, ή Die Stimmen (Τα οράματα της Σιμόν Μασάρ ή Οι φωνές, 1941)

Angelique Rockas/Αγγελική Ρόκα, Yvette, <<H Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της>> ,Internationalist Theatre, London

    Schweyk im Zweiten Weltkrieg (Ο Σβέικ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1943)

    Der kaukasische Kreidekreis (Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία, 1944) ― ελλην. μετάφρ. Οδυσσέας Ελύτης, «ΣΧΟΛΗ ΜΩΡΑΪΤΗ»

    Die Tage der Commune (Η μέρα της Κομμούνας, 1949)

    Turandot oder Der Kongreß der Weißwäscher

    Επεξεργασία της Αντιγόνης

    Επεξεργασία του Κοριολανού του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

Έχει πει και γράψει:

«Όποιος δεν έχει τον αγώνα μοιραστεί θα μοιραστεί την ήττα»

 «Αυτοί που βρίσκονται ψηλά θεωρούν ταπεινό να μιλάς για το φαΐ.
Ο λόγος; Έχουνε κιόλας φάει».

 

  «Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να σκοτώσεις:

Μπορούν να σε μαχαιρώσουν στο στομάχι με μαχαίρι,

να σου κλέψουν το ψωμί,

να μη φροντίσουν για την ασθένεια σου,

να σε αναγκάσουν να ζεις σε μια τρύπα,

να σε βασανίσουν δουλεύοντας μέχρι το τέλος,

να αναγκάσουν να πας στον πόλεμο …

Μόνο μερικά από αυτά τα πράγματα είναι απαγορευμένα σε μία κοινωνία».

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ άρχισε να γράφει τις “Ιστορίες του κ. Κόυνερ” το 1935 και τελείωσε στις αρχές της δεκαετίας του ’50.

Τι να τον κάνω το σκοπό σου; Η στάση σου μου αρκεί.

Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι επειδή είχες αμφιβάλει για άλλους αρχηγούς. Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς να αμφιβάλλουνε κι εκείνοι. (Εγκώμιο στην αμφιβολία)

Τι ωφελεί, χωμένος μέχρι το λαιμό στη λάσπη, να κρατάς τα νύχια των χεριών σου καθαρά; (Πολλοί λατρεύουνε την τάξη)

Είναι λογικός, καθένας τον καταλαβαίνει. Ειν’ εύκολος.

Μια και δεν είσαι εκμεταλλευτής, μπορείς να τον συλλάβεις.

Είναι καλός για σένα, μάθαινε γι’ αυτόν.

Οι ηλίθιοι ηλίθιο τον αποκαλούνε, και οι βρομεροί τον λένε βρομερό.

Αυτός είναι ενάντια στη βρομιά και την ηλιθιότητα.

Οι εκμεταλλευτές έγκλημα τον ονοματίζουν.

Αλλά εμείς ξέρουμε:

Είναι το τέλος κάθε εγκλήματος.

Δεν είναι παραφροσύνη, μα

Το τέλος της παραφροσύνης.

Δεν είναι χάος

Μα η τάξη.

Είναι το απλό

Που είναι δύσκολο να γίνει.

(«Εγκώμιο στον κομουνισμό»)

Στο Μαχαγκόνι που ακολουθεί, ο Μπρεχτ βαθαίνει τη μαρξιστική κατεύθυνση της κριτικής του, εκφράζοντας σε παραβολική μορφή την αρνητική ουτοπία της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Στην ομώνυμη πόλη το μεγαλύτερο έγκλημα είναι να μην έχεις λεφτά:

«Γι’ αυτό καταδικάζεσαι σε θάνατο, Πάουλ Ακερμαν. / Γιατί σου λείπουν τα λεφτά. / Κι αυτό είναι το μεγαλύτερο έγκλημα / που μπορεί να γίνει πάνω στη γη».

Ποίηση:

    Πηγή το βιβλίο «Ποιήματα», μετάφρ. Μάριος Πλωρίτης, εκδ. Θεμέλιο (2008) ISBN 9789603101093

    Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, είσαστε χαμένοι. Φίλος σας είναι η αλλαγή, η αντίφαση σύμμαχός σας. Από το τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε, μα οι δυνατοί πρέπει να γίνουν τίποτε. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το, και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται.

        Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, 1936

    Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν χωρίς εσένα να πεθάνουν, πες μου, τι σημασία έχει το ότι δεν υπάρχεις;

        Ύμνος στο Θεό

    Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι επειδή είχες αμφιβάλει για άλλους αρχηγούς. Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς να αμφιβάλλουνε κι εκείνοι.

        Εγκώμιο στην αμφιβολία

    Ένας ξένος ταξιδιώτης που γύριζε από το Τρίτο Ράιχ και τον ρωτήσανε ποιος κυβερνάει στ' αλήθεια εκεί κάτω, αποκρίθηκε: Ο τρόμος.

        Οι φόβοι του καθεστώτος

    Κάλλιο, αλήθεια, πεινασμένος να 'σαι

    παρά τους πεινασμένους να φοβάσαι!

        Ο κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο, μετάφρ. Οδυσσέας Ελύτης, εκδ. Ύψιλον (2010), σελ. 130 ISBN 9789601702629

    Μα δε θα λένε: Ήτανε σκοτεινοί καιροί.

    Θα λένε: Γιατί σωπαίναν οι ποιητές τους;

        «Σε σκοτεινούς καιρούς» (1937), σελ. 63

    Ο καθένας που γυρνά στον τόπο του δεν είναι νικητής. Αλλά κανένας δεν είναι νικητής, σαν δεν γυρνά στον τόπο του.

    Όποιος μιμείται μόνο, χωρίς να έχει τίποτε να πει δικό του πάνω σε εκείνο που μιμείται, μοιάζει με τον κακόμοιρο το χιμπατζή που μαϊμουδίζει τον αφέντη του καθώς καπνίζει, μα δεν καπνίζει ο ίδιος. Γιατί ποτέ η μίμηση η αστόχαστη δεν μπορεί να είναι μίμηση αληθινή.

        Για τη μίμηση

    Όταν αυτοί που βρίσκονται ψηλά μιλάνε για ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται πόλεμος.

        Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου

    Τι νόημα έχουν οι πολιτείες, χτισμένες δίχως τη σοφία του λαού;

        Μεγάλη εποχή, σπαταλημένη.

    Τι ωφελεί, χωμένος μέχρι το λαιμό στη λάσπη, να κρατάς τα νύχια των χεριών σου καθαρά;

        Πολλοί λατρεύουνε την τάξη.

Λογοτεχνικό περιβόλι!