Σαν σήμερα 2-3-1972 τι έγινε;

2 Μαρτίου 1972: Ξεκινάει το Εκκλησιαστικό «πραξικόπημα» εναντίον του Μακαρίου. Το ιστορικό της κρίσης.

Οι μητροπολίτες Κιτίου Άνθιμος, Πάφου Γεννάδιος και Κυρήνειας Κυπριανός ζητούν την παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Μακάριου από την Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Άμεση κινητοποίηση των υποστηρικτών του Μακάριου, οι οποίοι διαδηλώνουν υπέρ του Αρχιεπισκόπου.

Κατά τη συνεδρία της Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου που πραγματοποιήθηκε στις 2 Μαρτίου του 1972, ο Μητροπολίτης Γεννάδιος (Μαχαιριώτης) της Πάφου, ο Μητροπολίτης Άνθιμος (Μαχαιριώτης) του Κιτίου και ο Μητροπολίτης Κυπριανός (Κυριακίδης) της Κερύνειας κατέθεσαν πρόταση με την οποία ζητούσαν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος να παραιτηθεί από τη Προεδρία της Δημοκρατίας της Κύπρου επειδή θεωρούσαν ότι η παράλληλη άσκηση εκκλησιαστικών και κοσμικών καθηκόντων, από έναν κληρικό, ήταν ενάντια στους κανόνες της Εκκλησίας.

Έθεταν με αυτό τον τρόπο την αρχή ενός νεώτερου και διαφορετικού σαφώς, εκκλησιαστικού ζητήματος, μετά από το παλαιότερο Αρχιεπισκοπικό ζήτημα Κύπρου του 1900.

Η Σύνοδος εξέδωσε ανακοίνωση αναφέροντας τη θέση των επισκόπων και δηλώνοντας ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα ανακοινώσει την απάντησή του σε μεταγενέστερο χρόνο.

Ο Μακάριος πράγματι, εξέδωσε την απάντησή του στις 19 Μαρτίου του 1972.

Σε αυτό κατηγόρησε τους τρεις επισκόπους πως συνωμότησαν μεταξύ τους, αλλά και με άλλους εξω-εκκλησιαστικούς παράγοντες, υπαινισσόμενος αφενός την Χούντα των Συνταγματαρχών που κατεξουσίαζε την Ελλάδα εκείνη την εποχή, αλλά και αφετέρου τον Γεώργιο Γρίβα, παλαίμαχο αρχηγό της ΕΟΚΑ, ο οποίος είχε κρυφά επιστρέψει στη Κύπρο από το 1971 και είχε προβεί στη δημιουργία της ΕΟΚΑ Β’.

Ο Μακάριος υποστήριξε ότι το αξίωμα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και η ιδιότητα του Εθνάρχη δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κοσμικό σε μια εποχή που οι Ορθόδοξοι Έλληνες της Κύπρου αγωνίζονταν για την εθνική τους επιβίωση και ότι, υπό τις συνθήκες αυτές, η άσκηση κοσμικών υπηρεσιών δεν παρέχει στον Αρχιεπίσκοπο οποιοδήποτε προσωπική ανταμοιβή, αλλά ήταν δαπανηρό και πικρό καθήκον το οποίο δεν ήταν δυνατόν να αποφύγει.

Οι επίσκοποι επέμειναν στην αρχική θέση τους και η κρίση συνεχίσθηκε για να κορυφωθεί μετά την ομόφωνη επανεκλογή του Μακαρίου στην Προεδρία της Δημοκρατίας της Κύπρου στις 8 Φεβρουαρίου 1973.

Οι τρεις επίσκοποι κάλεσαν τον Μακάριο σε απολογία, πριν από την έκτακτη σύνοδο της Ιεράς Συνόδου, που συνεκάλεσαν για τις 7 Μαρτίου 1973.

Ο Μακάριος απάντησε στις 6 Μαρτίου, δηλώνοντας ότι η Σύνοδος που οι τρεις επίσκοποι είχαν καλέσει ήταν αντισυνταγματική και ως εκ τούτου, οποιαδήποτε απόφαση και να αποφασισθεί θα είναι άκυρη. Οι τρεις επίσκοποι συναντήθηκαν μεταξύ τους και αποφάσισαν την καθαίρεση του Μακάριου από το αξίωμά του ως Αρχιεπισκόπου.

Ο Μακάριος στον αντίποδα συνεκάλεσε Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο (Μεγάλη Σύνοδος), αποτελούμενη από εκπροσώπους αρκετών Ορθοδόξων Πατριαρχείων. Όλοι ανταποκρίθηκαν, εκτός από την Εκκλησία της Ελλάδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο με έδρα στην Κωνσταντινούπολη.

Η Μεγάλη Σύνοδος, που συνήλθε στις 5 – 6 Ιουλίου 1973, αποφάσισε να ακυρώσει την καθαίρεση του Μακαρίου και να καλέσει τους τρεις επισκόπους να εκφράσουν τις απόψεις τους ενώπιόν της. Οι τρεις επίσκοποι αρνήθηκαν να παραστούν στη Μεγάλη Σύνοδο, η οποία συνήλθε εκ νέου στις 14 Ιουλίου και τους καθαίρεσε από το αξίωμα τους.

Επιστροφή των καθαιρεμένων επισκόπων με το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1974

Όταν ο Μακάριος αναγκάστηκε να φύγει από το νησί μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, οι τρεις επίσκοποι που είχαν καθαιρεθεί, από τη Μεγάλη Σύνοδο, επανήλθαν και πάλι τα φώτα της δημοσιότητας.

Ο Μητροπολίτης Γεννάδιος χρήζεται ως νέο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου αλλά δεν αναγνωρίζεται ως Αρχιεπίσκοπος στον επίσημο κατάλογο Αρχιεπισκόπων Κύπρου.

Μάλιστα ο νέος Αρχιεπίσκοπος όρκισε τον Νίκο Σαμψών ως Πρόεδρο της Δημοκρατίας στην παρουσία του Κυπριανού Κερύνειας και του Άνθιμου Κιτίου.

Η επιστροφή Μακαρίου και η μεταμέλεια των δύο

Η κυβέρνηση των πραξικοπηματιών κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου 1974, ως αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο που άρχισε στις 20 Ιουλίου 1974.

Ο Γλαύκος Κληρίδης, ως Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, ανέλαβε συνταγματικά τις αρμοδιότητες του Προέδρου ως ευρισκομένου σε απουσία του Μακαρίου. Με την επιστροφή του Μακαρίου στην Προεδρία και την Αρχιεπισκοπή το Δεκέμβριο του 1974, η εικόνα των τριών καθαιρεμένων επισκόπων ξεθώριασε σταδιακά από την πολιτική σκηνή.

Το εκκλησιαστικό ζήτημα, που δίχασε από το 1972-1974 την Κυπριακή Εκκλησία έληξε τον Απρίλιο του 1982, όταν ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Α΄ συνεκάλεσε νέα Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο, η οποία αποφάσισε την άρση της καθαίρεσης του Μητροπολίτη Πάφου Γεννάδιου, ο οποίος εξέφρασε μεταμέλεια και επέκτεινε τη συγγνώμη στον Μητροπολίτη Κιτίου Ανθέμιο (ή Άνθιμο) που είχε ήδη πεθάνει. Ο πρώην Μητροπολίτης Κυρηνείας Κυπριανός δεν εξέφρασε μεταμέλεια.