«Κακόηχα και φόβητα ονόματα Σπηλαίων της Κρήτης»!!!

Μέ ολίγα ή περισσότερα ή και με πλήρη, κατά το δυνατόν, στοιχεία γνωρίζουμε μέχρι σήμερα 3.366 καρστικές μορφές της Κρήτης, δηλαδή 2.896 σπήλαια, 97 τεχνητά σπήλαια, 89 βάραθρα, 86 σπήλαιο βάραθρα, 46 χώνους-καταβόθρες, 18 δολίνες, 13 πόλγες, 15 φυσικές γέφυρες και 106 φαράγγια.

Τά ονόματα των, πού ξεπερνούν αυτούς τους αριθμούς (πολλές έχουν δύο ή και περισσότερα ονόματα), αναγράφονται στους σχετικούς Κα­ταλόγους1 όπως ακριβώς λέγονται από τον όνοματοθέτη λαό. Παρου­σιάζουν επομένως πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και μάλιστα για τους γλωσ­σολόγους, τους φιλολόγους, τους λαογράφους και τους ιστορικούς.

Ο γράφων, με βάση τα στοιχεία του ιδιαιτέρου του Σπηλαιολογικού αρχείου (και τη σχετική βιβλιογραφία βοηθητικώς), προσπάθησε να έπεξεργασθή σε δημοσιεύματα του2 μέρος του υπάρχοντος ύλικού, πού αναφέρεται στα ονόματα των καρστικών μορφών. «Υπολείπεται, βέβαια, πολλή εργασία.

Σε τούτο το μελέτημα καταγράφονται, κατ’ αλφαβητική τάξη και με ολίγες παρατηρήσεις, όσα από τα ονόματα αυτά θεωρούνται κακόηχα ή φοβητά. Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσω εκείνα, των οποίων το ά­κουσμα μπορεί να προκαλέσει το αίσθημα του φόβου ή απλώς της αποστροφής. Τήν ερμηνεία τών ονομάτων έστήριξα σέ επιτόπιες έρευ­νες μου, αλλά και στην αλληλογραφία μου μέ εντοπίους.

Τό ποσοστό των (3,4%) έπί του συνόλου τών γνωστών δέν είναι σημαντικό. Αν μάλιστα ληφθή υπόψη τό πλήθος τών άγιωνύμων και τών άλλων καλωνύμων σπηλαίων της Κρήτης, ή αντιπαράθεση γίνεται σαφέστερη.

Τά σπήλαια φοβίζουν τον άνθρωπο και μάλιστα, όταν αυτά βρίσκονται στην περιοχή της μόνιμης κατοικίας του (όπως τό νεκροταφείο του κάθε χωρίου τους κατοίκους του). Και τοΰτο, γιατί άφ’ ενός γνωρίζει τους πραγματικούς κινδύνους, τους οποίους ενδεχομένως του επιφυλάσσει ή έπάσκεψή του σ’ αυτά και άφ’ ετέρου (και κυρίως), γιατί του είναι γνωστοί θρύλοι και παραδόσεις, πού μπορούν να του προκαλέσουν φόβο.

Κατά κύριο λόγο τά μεγάλα το μήκος σπήλαια και Οσα άπό τα μικρά είναι σκοτεινά ευθύς μετά τή στενήν είσοδόν των, τον φοβίζουν και τον απωθούν. Είναι ο φόβος του αγνώστου, του μη ορατού, χώρου. Για τον άπλόν άνθρωπο μάλιστα, ό φόβος αυτός σχετίζεται με την «ύπαρξη» μέσα σε σπήλαια φοβερών όντων ή και εχθρικών γιά τον ίδιο. Άλλα ο φόβος αυτός δεν είναι μόνον απότοκος απλής φαντασίας. Αύτη υποδαυλίζεται και από πράγματα ή φαινόμενα, τα όποια όμως ο λαός ερμηνεύει κατά τον τρόπο του. Τέτοια είναι: ορισμένες λιθωματικές μορφές, πού δημιουργούν την εντύπωση ανθρώπων, ζώων, τεράτων κ.λπ., ρεύματα νερού ή αέρος, ή πτήση νυκτερίδων, ή αντήχηση και άλλα, τα όποια δημιουργούν, μέσα στη γαλήνη του υπόγειου κόσμου, κρότους ή θορύβους «απόκοσμους». Και ακόμη μικρές ή μεγάλες λίμνες και πηγές νερού, πού εκτρέφουν τη φαντασία για την παρουσία νεράιδων και δράκων, ώς και βάραθρα στο δάπεδο, τα όποια ό λαός φαντάζεται ώς είσοδο στον «κάτω κόσμο». Άλλα και ή ύπαρξη μέσα σε σπήλαια οστών (και μάλιστα λίγο μεγαλυτέρων του κανονικού) άνθρωπου ή ζώων, δίδει λαβή για τή δημιουργία υπερφυσικών όντων, τερατωδών μορφών και άλλων.

«Ετσι ό όνοματοθέτης λαός, με τήν προτρέχουσα φαντασία του, έδωσε σε σπήλαια ανάλογα ονόματα, δηλωτικά του φόβου, πού του εμπνέουν.

Ονόματα Σπηλαίων:

Άκωλη τρύπα

Σπήλαιο χωρίς διέξοδο (κώλο) στον Πρινέ Σελίνου.

Κατορητή σπηλιάρι

«Οταν   βρέχει στάζει   ή   οροφή  τοΰ   σπηλαίου.   Κρύα Βρύση    Αγίου Βασιλείου.

Κατρουλοσπηλιάρα

Στό σπήλαιο παρατηρείται συνεχής σταγονορροή. Κατρουλιά (και κατρουλιό) είναι τά Υποβαλλόμενα ούρα. Κατρουνλάς λέγεται ό ουρών συχνά, το ίδιο και κατρουλιάρης. Σπήλαιο στή Συκιά Σητείας.

Κλασμένος σπήλιος

Σπήλαιο στή θέση Κλασμένου (στον) στό Σγουροκεφάλι Πεδιάδος. Άπό παρωνύμιο κατοίκου τοϋ χωριοϋ, κατόχου τοϋ σπηλαίου.

Δράκου τρύπα

Σπήλαιο  στον Πλάτανο   Αμαρίου, άλλο στο Μούντρος Ρεθύμνης και άλλο  στον Πρασέ Κυδωνιάς. Το πρώτο, πού είναι 8ύσβατο και πολύ επικίνδυνο, έθεωρήθη ώς κατοικία Δράκου. Τά άλλα ήσαν ενδιαιτήματα Δράκων.

Δρακουλάκι

Σπήλαιο στον ΄Αγιο Ιωάννη Σφακίων. Ενδιαίτημα Δράκου. Σύμφωνα μέ άλλην εκδοχή έκεΐ έρριψαν τό πτώμα δράκου, δηλ. άβάπτιστου παιδιού».

Θεργιόσπηλιο

Σπήλαιο στην Καρέ Ρεθύμνης. Κατοικούσε θεργιό. Τά θεργιά ήσαν φανταστικά θηρία, παράδοξα πλάσματα φοβερά καΐ επικίνδυνα. Εΰρί-σκοντο σε σπήλαια, φαράγγια, πηγές, δάση κ.λπ.

Θεργιόσπηλιος

Σπήλαιο στο Καβούσι Ιεράπετρας λίγο πιο πάνω άπό τη θάλασσα, άπό τήν οποία, κατά τον θρΰλο, έβγαινε ένα θεργιό.

Θεργιού κουφάλα

Σπήλαιο στην Καλαμαύκα Ιεράπετρας.  Ενδιαίτημα θεργιού.

Θεριότρυπα

Τέσσερα διάφορα σπήλαια στον Κρουσώνα Μαλεβιζίου, στον Μέρωνα Αμαρίου, στο Νίπος Άποκορώνου και στην Χρυσοπηγή (Ρουκάκα) Σητείας. Στό τελευταίο ή ύπαρξη σταλακτιτικης στήλης ύψους 6 μ. παρουσιάζει ιδιάζουσα μορφή, ώς να περιελίσσεται σ’ αυτήν όφις. Αυτό έδημιούργησε τον θρύλο ότι στό σπήλαιο παραμένει θεριό, μεγάλος όφις, πού κατάπινε ζώα και ανθρώπους. Θεριά είχαν και τά τρία. άλλα σπήλαια.

Θερόσπηλιο

Σπήλαιο στή Σίτανο Σητείας.  Υπήρχε θεριό κατά τον θρύλο.

Καταχανόσπηλιος

Σπήλαιο στή Χρυσοσκαλίτισσα Κισάμου. Κατοικία Καταχανάδων, αν­θρώπων δηλ. πού έκαναν τήν εμφάνιση των και μετά τον θάνατο των. Οι Καταχανάδες λέγονται και Κακαθρωπισμένοι. Τήν νύχτα περιφέρονται και γίνονται επικίνδυνοι για ανθρώπους και ζώα.

Καταχανότρυπα

Σπήλαιο στον Βρασκά Σφακίων.  Υπήρχαν Καταχανάδες.

Λάμιας σπήλιος

Σπήλαιο στην Άξό Μυλοποτάμου. Λάμιες (είδος Νεράιδων) έβγαιναν από μια τρυπά στό βάθος του σπηλαίου και έχόρευαν κάθε βράδι μέσα σ’ αυτό. Οί Λάμιες είναι δαιμόνια, είδος νεράιδων πάντοτε κακοποιών. Και τρίτο στό Καβούσι Ιεράπετρας. Τό πρώτο ήτο καταφύγιο κάποιου μέ τό Ονομα Δράκος (κατά τήν επανάσταση του Καντανολέου). Τά άλλα ήσαν ενδιαιτήματα Δράκων.

Λάμιας τάφκος

Σπηλαιο βάραθρο στον «Αγιο Μάμα Μυλοποτάμου. Κατοικούσαν Λάμιες.

Ληστή σπήλιος

Σπήλαιο στον Χόνδρο Βιάννου και άλλο στο Καλό Χωριό Μεραμπέλλου. Κοντά στο πρώτο κατέπλεαν πειρατές. Το δεύτερο ήτο καταφύγιο ληστοϋ.

Νεραγδόσπηλίος

Σπήλαιο στή Μονή Σελίνου, άλλο στον Βουβά Σφακίων και άλλο στή Λικοτιναρά Άποκορώνου. Κατοικούσαν Φαντάσματα, που λέγονται Νεράγδιες (Νεράιδες).  ΄Αλλο σπήλαιο στο Γδερνέτο Κυδωνιάς.

Νεραγδότρυπα

Σπήλαιο στα Άγκουσελιανά Αγίου Βασιλείου. Παρουσιάζοντα Νεράγδιες.

Νεραδιόσπηλιος

Σπήλαιο στο Πετροχώρι  Αμαρίου, κατοικία Νεράιδων.

Νεράιδας σπήλιος

Στό Κατωφύγι Πεδιάδος, ενδιαίτημα Νεράιδων.

Νεράιδας βούλισμα

Σπηλαιοβάραθρο στή Σκάφη Σελίνου με Νεράιδες.

Νεραϊδόβρυση

Σπήλαιο στο Καραβάδω Πεδιάδος, με Νεράιδες.

Νεραϊδοσπηλιά

Σπήλαιο στό Σφηνάρι Κισάμου, ενδιαίτημα Νεράιδων.

Νεραϊδόσπηλιο ή  Ανεραϊδόσπηλιο

Σπήλαιο στό Σταυροχώρι Σητείας με Νεράιδες ή  Άνεράιδες.

Νεραϊδόσπηλιος

Σπήλαια στή Λάστρο Σητείας, στην Τουρλωτή Σητείας, στον ΄Αγιο Στέφανο Σητείας, στους Μεσελέρους Ιεράπετρας, στον Σούβλο Με­ραμπέλλου, στό Αστρίτσι Πεδιάδος, στα Πιτσίδια Πυργιώτισσας, στον Θρόνο Αμαρίου, στή Μονή Άρσανίου Ρεθύμνης, στά Πλατάνια Αμαρίου, στή Μαλάξα Κυδωνιάς, στό Ριζόσκλωκο Κυδωνιάς, στό Κατωχώρι Κυδωνιάς, στον Μέρωνα Αμαρίου, στην Ελιά Πεδιάδος, στους Άστρακούς Πεδιάδος, στην «Ανω Βιάννο, στή Σαμαριά Σφακίων (ό γνωστός Δαιμονόσπηλιος). Σέ ολα εμφανίζονται Νεράιδες. Οί κόκκινες πέτρες στό σπήλαιο της Μαλάξας βάφηκαν, κατά τον θρϋλο, με αιμάτων εκεί Νεράιδων, όποιος δε, τολμούσε να κόψη άπ’ αυτές {τις πέτρες) έραπίζετο άπό αόρατο χέρι, έκτος αν κρατούσε σταυρό, φιδιού πουκάμισο και μαυρομάνικο μαχαίρι. Στό σπήλαιο υπάρχει και κόκκινο χώμα. ΄Αν ελάχιστο άπό αυτό διαλυθή στό νερό, ολο το νερό γίνεται κόκκινο. Οι παλαιοί το έκαναν χαϊμαλιά (φυλακτά). Μέσα στό σπήλαιο φαίνονται αποτυπώματα τών πελμάτων των Νεράιδων.

Φανταξοσπηλιάρα

Σπήλαιο στον Ζάκρο Σητείας, άλλο στον Πρίνο Μυλοποτάμου και τρίτο στον Πλάτανε Αγίου Βασιλείου. Τά Φαντάσματα είναι ψυχές κυρίως φονευθέντων ή κολασμένων. Συχνάζουν στα μέρη πού έζησαν ή έτάφησαν. Εμφανίζονται ώς άνθρωποι μέ μαύρη ή άσπρη ενδυμασία, άλλα και ώς ζώα. Στό σπήλαιο του Πρίνου Φαντάσματα ζώων αφήνουν κατά καιρούς πατήματα, πού απαλείφονται μέ σκούπισμα, αλλά σε λίγο ξαναεμφανί­ζονται. Τά πατήματα προέρχονται άπό ζώα πού δεν υπάρχουν στην περιοχή. Κατά τόν θρύλο στό σπήλαιο υπάρχει θησαυρός χρυσών αντικειμένων και κοσμημάτων, πού τόν εγκατέλειψαν Τούρκοι. Το σπήλαιο τοΰ Πλάτανε «φαντάσει». Στό σπήλαιο του Ζάκρου κάνουν τήν εμφάνιση των φαντάσματα.

Φανταξόσπηλιος

Σπήλαιο στον Προφήτη Ηλία Τεμένους, άλλο στό Λαγολιό Πυργιώ-τισσας και τρίτο στη Λοχριά Αμαρίου. Τό πρώτο «έφάντασε». Στό δεύτερο μετέφεραν τους προσβεβλημένους άπό πανούκλα όπου και πέθαιναν. Άπό τότε τό σπήλαιο «φαντάσει» και ακούονται μουγκρί-σματα τή νύκτα. Στό τρίτο παρατηρούνται ίχνη πατημάτων ζώων, αν και τό σπήλαιο είναι απρόσιτο σ’ αυτά.

Φανταξόσπηλιος ή Άφανταξόσπηλιος

Σπήλαιο στην Έθιά Μονοφατσίου. Δέν μπαίνουν άνθρωποι άπό τόν φόβο φαντασμάτων.

Φαντοσπηλιά

Σπήλαιο στη Ραμνή Άποκορώνου μέ Φαντάσματα.

Φιδάς

Σπήλαιο στην ΄Ιμπρο Σφακίων. Παρέμενε τεράστιο φίδι.

Βιβλιογραφία

Ελευθερίου Κ. Πλατάκη  «Κακόηχα και φόβητα ονόματα Σπηλαίων της Κρήτης»

Λογοτεχνικό περιβόλι!

Πηγή: frontoffice