ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ 28 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ του 1912 πεθαίνει ο λυρικός ποιητής ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ!

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ 28 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ του 1912 πεθαίνει ο λυρικός ποιητής ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ!

«Δεν είχα φανταστεί ποτέ ότι θα είχα την μεγάλη τιμή να πεθάνω για την Ελλάδα»! Ήταν 28 Νοεμβρίου 1912 όταν Λορέντζος Μαβίλης θα χάσει τη ζωή του μαχόμενος στα βουνά της Ηπείρου στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πόλεμου.

Μικρή αναδρομή στον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη:

Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε στην Ιθάκη, στις 6 Σεπτεμβρίου του 1860 & πεθαίνει στις 28 Νοεμβρίου του 1912 , ήταν Ελληνοϊσπανός λυρικός ποιητής, και συνθέτης σκακιστικών προβλημάτων. Ο Μαβίλης σκοτώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Θεωρείται ο μεγαλύτερος σονετογράφος της Ελλάδας.

Η μητέρα του, που καταγόταν από την αρχοντική οικογένεια Δούσμανη, είχε περάσει μέρος της ζωής της κοντά στον αγροτικό πληθυσμό της Κέρκυρας και αγάπησε τη λαϊκή γλώσσα και τέχνη και την αγάπη αυτή μετέδωσε στον γιο της. Μεγάλη επίδραση στην προσωπικότητα του Μαβίλη άσκησε ο Ιάκωβος Πολυλάς, του οποίου υπήρξε φίλος και μαθητής. Μαθήτευσε στο εκπαιδευτήριο Καποδίστριας της Κέρκυρας και κατόπιν στο κερκυραϊκό γυμνάσιο, με καθηγητή τον Ιωάννη Ρωμανό, ο οποίος τον έκανε μέλος της Αναγνωστικής Εταιρείας. Μετά το γυμνάσιο έφυγε για την Αθήνα για πανεπιστημιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή. Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε και η γνωριμία του με τον Χαρίλαο Τρικούπη, μέσω του Πολυλά. Το 1879 έφυγε για τη Γερμανία , όπου έμεινε για δεκατέσσερα χρόνια. Εκεί μελέτησε τους αρχαίους κλασικούς και έμαθε Ιταλικά, Αγγλικά, Γαλλικά και Ισπανικά, καθώς επίσης Σανσκριτικά. Στη Γερμανία ο Μαβίλης ολοκλήρωσε τις σπουδές του και το 1890 πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα από το πανεπιστήμιο του Erlangen. Το 1893 επέστρεψε στην Κέρκυρα όπου εντάχτηκε στην Κερκυραϊκή Σχολή, συνδέθηκε δε ιδιαιτέρως με τον Κων/νο Θεοτόκη. Κατόπιν στρατεύτηκε και το 1896 έγινε μέλος της Εθνικής Εταιρείας . Το 1897 έφυγε για την Κρήτη προς ενίσχυση του εκεί επαναστατικού κινήματος και κατέληξε στην Ήπειρο επικεφαλής σώματος ανταρτών. Στις εκλογές του 1910 απέκτησε βουλευτικό αξίωμα με το κόμμα των Φιλελευθέρων και από αυτή τη θέση αγωνίστηκε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας. Το 1912 σε ηλικία πενήντα τριών ετών πήρε μέρος στην εκστρατεία της Ηπείρου και σκοτώθηκε στη μάχη του Δρίσκου. Στο έργο του Μαβίλη έντονη παρουσιάζεται η σολωμική επίδραση, κυρίως στη δημοτική γλώσσα του και στο κυρίαρχο πατριωτικό συναίσθημα. Επίδραση δέχτηκε επίσης από τις παραδόσεις του Φίχτε, τις οποίες παρακολούθησε στη Γερμανία, και από τη φιλοσοφία του Καντ. Από το πρωτότυπο έργο του γνωστότερα είναι τα σονέτα του, τα οποία χαρακτηρίζονται από πληρότητα μορφής, ενώ έγραψε και πολλές μεταφράσεις.Τα πιο γνωστά σονέτα του: Λήθη, Καλλιπάτειρα, Ελιά, Μούχρωμα. Στην ποίηση του Μαβίλη συναντώνται τα ρεύματα του γερμανικού συμβολισμού με το επίσης γερμανικής προέλευσης σοσιαλιστικό πνεύμα του και τη μεγάλη αγάπη του για την πατρίδα.

Είναι γνωστόν ότι στο επιτάφιο επίγραμμα του Αισχύλου εκείνο που δοξαστικά τονίζεται δεν είναι το ποιητικό έργο του αλλά η συμμετοχή του στη μάχη του Μαραθώνα και η «ευδόκιμος αλκή» που επέδειξε. Ετσι κι αλλιώς, όμως, η περίπτωση του Αισχύλου αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ενός λαμπρού ποιητή που παίρνει ενεργά μέρος σε έναν πατριωτικό πόλεμο. Ανάλογο παράδειγμα πολεμιστή και ποιητή (αλλά και bon viveur, στα νιάτα του τουλάχιστον) είναι ο Λορέντζος Μαβίλης, ο οποίος σκοτώνεται, ντυμένος το κόκκινο χιτώνιο των Γαριβαλδινών (για να μη φαίνεται το αίμα!), σε ηλικία 52 ετών, στον Δρίσκο, απέναντι από τα Γιάννενα, στις 28 Νοεμβρίου 1912. Ο Λορέντζος Μαβίλης είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές των γραμμάτων μας και όχι μόνο. Υπήρξε κάποτε αγαπημένος ποιητής πολλών και η σχετική βιβλιογραφία για το έργο του δεν είναι ευκαταφρόνητη. Φλογερός πατριώτης και οραματιστής, εγκαταλείπει τελικά την «απραξία» και συμμετέχει ενεργά στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους.
Η ανώτατη πράξη του βίου του όμως υπήρξε ο θάνατός του στο πεδίο της μάχης. Διαθέτουμε μια φωτογραφία με τον ποιητή να κείτεται στο χώμα και γύρω του, σκυφτοί, να τον φροντίζουν οι συμπολεμιστές του. Ηρωικός θάνατος με στυλ ομηρικό! Αλλωστε ο τρόπος που σκοτώνεται μοιάζει με τον θάνατο του Πάνδαρου (Ιλιάδα Ε 290 κκ) όπου το βέλος που κατευθύνει η Αθηνά στη μύτη του ήρωα, δίπλα στο μάτι, του τρύπησε τα δόντια και του έκοψε τη γλώσσα. Ετσι πεθαίνει κι ένας άλλος λογοτεχνικός ήρωας: ο καπετάν Μιχάλης του Καζαντζάκη, που ανοίγει το στόμα του και φωνάζει «Ελευτερία ή…», χωρίς να τελειώσει τη φράση – «μια μπάλα μπήκε μέσα στο στόμα του, μια άλλη πέρασε από το δεξό του μελίγγι και βγήκε από το ζερβό». Τον θάνατο του Μαβίλη τον ορίζει η ίδια η μοίρα: την ώρα της μάχης μια σφαίρα τού διαπερνά τα μάγουλα και του σπάει τα δόντια. Καθώς μεταφέρεται αιμόφυρτος στο πρόχειρο νοσοκομείο μια δεύτερη σφαίρα τον χτυπά στο στόμα.ΈΒρίσκω αυτόν τον τρόπο του θανάτου σημαδιακό για έναν ποιητή.
Ένα τολμηρό και συνάμα γλυκό στόμα έτσι μόνο μπορεί να σταματά: με μια σφαίρα να του σμπαραλιάζει τα δόντια και να του κόβει τη γλώσσα στη μέση.

Ένα από τα γνωστότερα ποιήματα του Μαβίλη είναι το σονέτο η «Ελιά»:

Στην κουφάλα σου εφώλιασε μελίσσι,
Γέρικη ελιά, που γέρνεις με τη λίγη
πρασινάδα που ακόμα σε τυλίγει
Σα νάθελε να σε νεκροστολίσει.

Και το κάθε πουλάκι στο μεθύσι
Της αγάπης πιπίζοντας ανοίγει
Στο κλαρί σου ερωτιάρικο κυνήγι.
Στο κλαρί σου που δεν θα ξανανθίσει.

Ώ πόσο στη θανή θα σε γλυκάνουν,
Με τη μαγευτική βοή που κάνουν,
Ολοζώντανες νιότης ομορφάδες
Που θύμησες μέσα σου πληθαίνουν
Ώ να μπορούσαν έτσι να πεθαίνουν
Κι άλλες ψυχές της ψυχής σου αδερφάδες.

Ο ποιητής, ο σκακιστής και εθνικός αγωνιστής Λορέντζος Μαβίλης:

Ο Λορέντζος Μαβίλης, ήταν ποιητής, μεταφραστής, φιλόλογος, δημοτικιστής και εθνικός αγωνιστής. Ανήκε σε εύπορη οικογένεια της κερκυραϊκής άρχουσας τάξης. Είχε ισπανική καταγωγή. Ο παππούς του, δον Λορέντζο Μαμπίλι ι Μπουλινί (Mabilly y Bulligny), είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Κέρκυρα, όπου υπηρέτησε ως γενικός πρόξενος της Ισπανίας. Ο πατέρας του, Παύλος Φερδινάρδος Κάρολος Μαβίλης, υπηρετούσε ως πρόεδρος δικαστηρίου στην Ιθάκη, όταν η σύζυγός του Ιωάννα (το γένος Καποδίστρια - Σούφη), έφερε στον κόσμο τον Λορέντζο (1860). Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στην Κέρκυρα, όπου το 1877 αποφοίτησε από το “Βασιλικόν Γυμνάσιον”. Στη συνέχεια, ήρθε στην Αθήνα και άρχισε να σπουδάζει στη Φιλοσοφική και Μαθηματική Σχολή. Τον επόμενο χρόνο, έφυγε για το Μόναχο όπου συνέχισε τις σπουδές του στο εκεί Πανεπιστήμιο, τις οποίες συνέχισε αργότερα στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Το 1890, υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Ερλάνγκεν με τίτλο “Δύο Βιεννέζικα Χειρόγραφα του Ιωάννη Σκυλίτζη” (“ Zwei wiener Handschriften des Johannes Skylitzes”). Στα 14 χρόνια που έζησε στη Γερμανία ο Μαβίλης, εκτός από κάποιες επισκέψεις στην Κέρκυρα, έκανε μποέμικη ζωή. Έμαθε όμως πολλές ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, γερμανικά, λατινικά και σανσκριτικά).

Εντρύφησε ακόμα στον χώρο της τέχνης και της ανατολικής φιλολογίας και φιλοσοφίας. Διατηρούσε όλα αυτά τα χρόνια, επικοινωνία με φίλους του από τα μαθητικά του χρόνια στην Κέρκυρα, στην οποία επέστρεψε οριστικά το 1892.

Να σημειώσουμε και κάτι που είναι σχετικά άγνωστο με τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη , ότι ο μεγάλος αυτός ποιητής και εθνικός αγωνιστής, ήταν εξαιρετικός σκακιστής. Όπως αναφέρει ο Παναγής Α. Σκλαβούνος, στο βιβλίο του “Οι Άγνωστες Εποχές του Ελληνικού Σκακιού”, όταν βρισκόταν στη Γερμανία, ο Μαβίλης είχε κερδίσει το 1889 το πρωτάθλημα στη λύση σκακιστικών προβλημάτων, ενώ το 1890, κατέκτησε το πρωτάθλημα Βαυαρίας στο σκάκι, με το ψευδώνυμο Dr. Greco!

Η πατριωτική δράση του Λορέντζου Μαβίλη, ξεκίνησε το 1896, όταν μαζί με τον φίλο και συμπατριώτη του Κωνσταντίνο Θεοτόκη πήραν μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης. Το 1897, πήρε μέρος επικεφαλής Κερκυραίων εθελοντών σε μάχες στην Ήπειρο, όπου και τραυματίστηκε. Μετά από πιέσεις φίλων του, έθεσε υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές του 1910 και εκλέχτηκε βουλευτής στην Πρώτη Αναθεωρητική Βουλή με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1912, απέτυχε να εκλεγεί, κυρίως λόγω της αντιδημοτικιστικής προπαγάνδας, η οποία στράφηκε εναντίον του ακόμα και στην Κέρκυρα.

Το Ποιητικό του έργο του Λορέντζου Μαβίλη

Αν και ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με την ποίηση, ο Μαβίλης έγραψε λίγα ποιήματα στη Γερμανία. Τα περισσότερα, τα δημοσίευσε μετά την επιστροφή του στην Κέρκυρα το 1890. Δεν εξέδωσε κάποια ποιητική συλλογή, αλλά έστελνε ποιήματα σε μεμονωμένα περιοδικά, υπογράφοντας ως Μ. Ίσως ήθελε να δείξει έτσι την αντιπάθεια του προς τη δημοσιότητα. Πολλά από τα ποιήματα του Μαβίλη, έμειναν αδημοσίευτα ως το 1915, οπότε ο φίλος του Κ. Θεοτόκης, μετά από επιθυμία που είχε εκφράσει πριν πεθάνει η αδελφή του Εσθήρ, επιμελήθηκε την Έκδοση “Τα έργα του Λορέντζου Μαβίλη” που εκδόθηκαν σε ξεχωριστό τόμο από το περιοδικό “Γράμματα της Αλεξάνδρειας”. Τα περισσότερα ποιήματα του ήταν σονέτα. Το ποιητικό αυτό είδος, ήταν άγνωστο στην Ελλάδα και ο Μαβίλης θεωρείται ως ο κύριος εκφραστής της ποιητικής αυτής μορφής στη χώρα μας. Μόνο δύο σονέτα έγραψε στα γερμανικά, όλα τα υπόλοιπα είναι στα ελληνικά. Έχει επηρεαστεί από Γερμανούς φιλοσόφους, ενώ φανερές είναι και οι επιρροές του από την ινδική θρησκεία, τη φιλοσοφία και τον βουδισμό.

Τα ΣΟΝΕΤΑ ΤΟΥ ΜΑΒΙΛΗ

Τα σονέτα του Μαβίλη είχαν άρτια μορφή και εξαίρετο περιεχόμενο, το οποίο πάντως χαρακτηρίζεται από ολοφάνερη απαισιοδοξία. Τα σονέτα του, με ενδεκασύλλαβους στίχους, ήταν πολύ πιο επεξεργασμένα και περίτεχνα από των συγχρόνων του (βλ. Κωστής Παλαμάς, Πατρίδες, 1895) και εισήγαγαν νέα στοιχεία, όπως το να αρχίζει η πρόταση στην μέση του στίχου, να υπάρχει διάλογος, κ.λπ.

Ο ηρωϊκός θάνατος του ποιητή:

Στις 28 Νοεμβρίου του 1912 γίνεται επικεφαλής του λόχου των εθελοντών Γαριβαλδινών και την επόμενη μέρα (29 Νοεμβρίου 1912) σκοτώνεται στη Μάχη του Όρους Δρίσκου κοντά στα Ιωάννινα κατά τον Πρώτο Βαλκανικό πόλεμο. Λέγεται ότι διατηρούσε ερωτικό δεσμό με την ποιήτρια Μυρτιώτισσα - κατά κόσμον Θεώνη Δρακοπούλου - (1885-1968), η οποία υπηρέτησε την ερωτική ποίηση και το ποίημά της "Τι άλλο καλέ μου" (1925) είναι αφιερωμένο στη μνήμη του. Ως φόρο τιμής στο συνολικό έργο του Μαβίλη η κεντρική πλατεία της γενέτειράς του, Ιθάκης, έχει πάρει το όνομά του.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ:

Ο Λορέντζος Μαβίλης, όπως έκανε το 1896 και το 1897, το 1912 με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, έσπευσε να καταταγεί στον Στρατό. Αν και ήταν πλέον 52 ετών και του προτάθηκε να μείνει σε κάποια επιτελική θέση, εκείνος αρνήθηκε και έσπευσε να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή.

Οι Γαριβαλδηνοί, ήταν ένα σώμα εθελοντών πολεμιστών, γνωστοί και ως Ερυθροχίτωνες, λόγω των κόκκινων χιτώνων που φορούσαν. Το σώμα αυτό, αποτελούμενο αρχικά από 1.000 περίπου άνδρες, ιδρύθηκε από τον Giuseppe Garibaldi (1807-1882) και είχε σημαντική συμβολή στην συγκρότηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Ιταλίας. Τον Giuseppe Garibaldi, διαδέχθηκε στην ηγεσία του σώματος των Γαριβαλδηνών, ο γιός του Rizzioti (1847-1924). Το 1897, ήρθε στην Ελλάδα επικεφαλής 300 εθελοντών. Πήραν μέρος στις μάχες του Δομοκού και του Βελεστίνου όπου και διακρίθηκαν. 15 χρόνια αργότερα, ο 65χρονος πλέον Rizzoti με τον γιό του Guiseppe Pepino και την κόρη του, ξεκίνησαν την στρατολόγηση εθελοντών για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η ιταλική κυβέρνηση, απαγόρευσε τη στρατολόγηση των εθελοντών. Ωστόσο, ο Rizzoti, μαζί με τα δύο παιδιά του και μια μικρή ομάδα γενναίων ερυθροχιτώνων, αψήφησαν τις απαγορεύσεις και ήρθαν στη χώρα μας. Η άφιξη των Γαριβαλδηνών στην Αθήνα, προκάλεσε θύελλα ενθουσιασμού στους Έλληνες. 3.000 εθελοντές γράφτηκαν στο σώμα των Ελλήνων Γαριβαλδηνών, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη και πολιτευτή Αλέξανδρο Ρώμα. Ανάμεσα τους ο Λορέντζος Μαβίλης, ο ποιητής Ναθαναήλ Δομενεγίνης, ο Αριστοτέλης Τοπάλης, ο Αλέξανδρος Γέροντας, ο Αλέξιος Τάκης και άλλοι. Στο σώμα αυτό, εντάχθηκε και η Ασπασία Ι. Ράλλη, κόρη του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ανιψιά του Ρώμα και σύζυγος του πολιτευτή Ι. Ράλλη, η οποία πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στο μέτωπο ως νοσηλεύτρια. Μετά από σύντομη άσκηση, οι Γαριβαλδηνοί αναχώρησαν για το μέτωπο της Ηπείρου, όπου ο Στρατός μας με επικεφαλής τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη συναντούσε δυσκολίες, λόγω υπέρτερων τουρκικών δυνάμεων, αλλά και των απροσπέλαστων οχυρών του Μπιζανίου.

Οι Γαριβαλδηνοί, έφασαν κοντά στα Γιάννενα και συγκεκριμένα στο όρος Δρίσκος στις 26 Νοεμβρίου. Ο Δρίσκος, είναι μικρή οροσειρά μεταξύ της λίμνης των Ιωαννίνων και του όρους Λάκμος, με ψηλότερη κορυφή 1.078 μ.

Επικεφαλής των Γαριβαλδηνών ήταν ο Α. Ρώμας και επιτελάρχης ο Μπαρδόπουλος. Μαζί τους, πολέμησαν, όπως και στη Μακεδονία, Κρητικοί εθελοντές. Την πρώτη μέρα των συγκρούσεων, 600 Τούρκοι που υπεράσπιζαν τον Δρίσκο, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να κατευθυνθούν προς τα πεδινά μέρη των Ιωαννίνων, αφήνοντας αιχμάλωτους, όπλα και σκηνές στους Γαριβαλδηνούς. Όμως, την επόμενη μέρα, οι Τούρκοι ενισχυμένοι με πολλούς άνδρες, επιτέθηκαν στου Γαριβαλδηνούς. Ιδιαίτερα, το τουρκικό πυροβολικό από την Καστρίτσα τους προκάλεσε μεγάλες απώλειες. Σύντομα, οι Γαριβαλδηνοί ενισχύθηκαν από δυνάμεις πεζικού και τρία παλιά, πεδινά πολυβόλα, τα οποία έβαλαν κατά των τουρκικών θέσεων στην Καστρίτσα και στη Γιάννιτσα. Οι Γαριβαλδηνοί, είχαν αρκετές απώλειες. Ο αρχηγός του επιτελείου Μπαρδόπουλος, είχε τραυματιστεί, ο Πειραιώτης Λοχαγός, δικηγόρος Βραχνός σκοτώθηκε, όπως και ο Μακρής, επικεφαλής των Κρητικών.

Στις 28 Νοεμβρίου, οι Τούρκοι που γνώριζαν την μεγάλη στρατηγική αξία του Δρίσκου, έφεραν κι άλλες ενισχύσεις. Συνολικά, 8.000, επιτέθηκαν εναντίον των Ελλήνων. Εκτός δε από τα πυροβόλα της Καστρίτσας, στη Λεύκα, κατά μήκος των χαρακωμάτων της λίμνης των Ιωαννίνων, τοποθετήθηκαν κι άλλα, τα οποία έριχναν ασταμάτητα πυρά προς τον Δρίσκο.

Οι Γαριβαλδηνοί, εκτός από τις πολλές απώλειες, είχαν πλέον ελάχιστα πυρομαχικά. Ο επιτελάρχης Μπαρδόπουλος, τραυματίας από την προηγούμενη ημέρα, πληγώθηκε από σφαίρα και σε άλλο σημείο του σώματος του από σφαίρα. Ο Αριστοτέλης Τοπάλης σκοτώθηκε, όπως και ο Κρητικός Γερακάρης, παλιός πολεμιστής των επαναστάσεων της Μεγαλονήσου, ο οποίος συνοδευόταν στον πόλεμο από τους τέσσερις γιούς του. Ο αρχηγός των Γαριβαλδηνών Ρώμας, τραυματίστηκε από σφαίρα στο μπράτσο και τον αντικατέστησε ο Peppino Garibaldi. Ο Λορέντζος Μαβίλης, Λοχαγός των Γαριβαλδηνών, καθώς αποσυρόταν από το πεδίο της μάχης, δέχθηκε μια σφαίρα που τον τραυμάτισε θανάσιμα. Σύμφωνα με τον συμπολεμιστή του Νίκο Καρβούνη τα τελευταία του λόγια ήταν:
“Περίμενα πολλές τιμές από τούτον τον πόλεμον, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου, για την Ελλάδα”. Ξεψύχησε στα χέρια του Κεφαλλονίτη (από παλιά γαλλική οικογένεια) Φωκίωνα Ρωκ.

Ο 21χρονος τότε Ρωκ (1891-1945), είκοσι χρόνια περίπου αργότερα, καταξιωμένος γλύπτης πλέον, φιλοτέχνησε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Αθήνα... Βλέποντας ότι ήταν μάταιο και επικίνδυνο να συνεχίσουν να αγωνίζονται οι Γαριβαλδηνοί, ο Συνταγματάρχης Ματθιόπουλος, έδωσε εντολή να οπισθοχωρήσουν προς το Χάνι Καμπέρ Αγά. Κατάφεραν όμως, να προκαλέσουν μεγάλες απώλειες στους Τούρκους (κάποιες πηγές κάνουν λόγο για 2.000 νεκρούς). Το σώμα των Γαριβαλδηνών διαλύθηκε, στην Ήπειρο έφτασε ο διάδοχος Κωνσταντίνος, καθώς θεωρήθηκε ότι ο Σαπουντζάκης δεν ήταν ο καταλληλότερος ηγέτης για να επιτευχθεί η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, που τελικά, έγινε στις 21 Φεβρουαρίου 1913, μετά από λυσσαλέες μάχες...