Το αρχαιοελληνικό παιχνίδι "ζατρίκιον" που διεκδικεί την πατρότητα του σύγχρονου σκακιού - Το εντυπωσιακό εύρημα της Κνωσού που ανέδειξε το “παιχνίδι των βασιλιάδων” και η εξέλιξή του στο Βυζάντιο

 

Μέχρι σήμερα, πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί διεκδικούν την εφεύρεση του σκακιού. Ένας από τους διασημότερους “υποψήφιους προγόνους” είναι το αρχαιοελληνικό ζατρίκιον.

Το «Μέγα Ζατρίκιον», όπως ονομάστηκε, ήρθε στην επιφάνεια στα τέλη του 19ου αιώνα. Ήταν μία από τις ανακαλύψεις που έκανε ο Βρετανός αρχαιολόγος Σερ Άρθουρ Έβανς κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του στην Κνωσό. Το συγκεκριμένο εύρημα ξεχώριζε από τα υπόλοιπα.

Το ζατρίκιον που βρέθηκε στην Κνωσό.

Ήταν μία μεγάλη πλάκα, φιλοτεχνημένη από ελεφαντόδοντο και πέτρα, με γυάλινη επικάλυψη, φύλλα χρυσού και αργύρου και ένθετους ορυκτούς κρυστάλλους. Το σχήμα του ήταν ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, με διαστάσεις 120Χ60 εκατοστά, ενώ το συνόδευαν τέσσερις κωνικοί πεσσοί και δέκα μικρότερα πούλια. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές εκτιμήσεις, χρονολογείται περί το 1600 με 1500 π.Χ.

Στη μινωική του μορφή, το “ταμπλό” πιστεύεται ότι απεικόνιζε ένα τέλειο ημερολόγιο με τέσσερα έτη. Οι 72 περιφερειακές γραμμές που ήταν σχεδιασμένες στην επιφάνειά του, αντιστοιχούσαν σε 72 χρονικά διαστήματα των 20 λεπτών -δηλαδή μια 24ωρη μέρα.

Η αριστουργηματική κατασκευή του υποδηλώνει ότι αποτελούσε βασιλικό παιχνίδι. Ο Έβανς θέλησε να ενισχύσει τη θεωρία αυτή, κάνοντας μία απόπειρα να εξετάσει τους κανόνες. Συμπέρανε ότι το επιτραπέζιο παιζόταν από δύο παίκτες, οι οποίοι είχαν ως στόχο να “καταλάβουν” την ακρόπολη, όπου βρίσκονταν τοποθετημένα τα τέσσερα πολυτιμότερα πούλια. Αυτό πιθανότατα γινόταν τόσο με ζάρια, όσο και με προκαθορισμένες κινήσεις στρατηγικής.

Βυζαντινό ζατρίκιον

Η ονομασία “ζατρίκιον” επικράτησε ευρέως και καθιερώθηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια. Τότε, η μορφή του παιχνιδιού θύμιζε πολύ περισσότερο το σημερινό σκάκι. Ωστόσο, την εποχή εκείνη, η βυζαντινή κοινωνία, είχε ήδη έρθει σε επαφή με παρόμοια επιτραπέζια της ανατολής και της δύσης κι έτσι, τόσο η εμφάνιση όσο και οι κανόνες είχαν αλλάξει.

Η πιο διαδεδομένη θεωρία θέλει το βυζαντινό ζατρίκιο να παίζεται σε κυκλικό ταμπλό που θυμίζει μικρογραφία αρχαίου θεάτρου. Ήταν χωρισμένο σε 64 τετράγωνα και η παράταξη του κάθε παίκτη αποτελούταν από 16 πούλια.

Η ονομασία “ζατρίκιο”, από το επιτακτικό -ζα και το ρήμα τριάσσω (νικώ), υποδείκνυε ότι στόχος του παιχνιδιού ήταν η πλήρης κατατρόπωση του αντιπάλου.

Αν και στα παλαιότερα βυζαντινά γραπτά, η ονομασία “ζατρίκιο” ήταν η κυρίαρχη, όσο τα χρόνια περνούσαν, αντικαθίστατο σταδιακά από τους “σκάκους”.

Κοινός πρόγονος

Αν και η αρχέγονη προέλευση του σημερινού σκακιού παραμένει ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, είναι ευρέως αποδεκτό ότι ο αμεσότερος “πρόγονός” του ήταν το αραβικό σκάκι.

Οι Ευρωπαίοι αντικατέστησαν τους βεζίρηδες και τους ελέφαντες με βασιλιάδες, αξιωματικούς και ίππους. Ωστόσο, η φιλοσοφία και οι κανόνες παρέμειναν κοινοί.

Με τη σειρά της, η αραβική αυτή εκδοχή του παιχνιδιού προήλθε από το περσικό shatranj (βασιλικό παιχνίδι). Το shatranj χρονολογείται πριν το αρχαιοελληνικό ζατρίκιο και εικάζεται ότι αποτέλεσε την πηγή της έμπνευσής του.

Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία αυτή, το ζατρίκιον και το σύγχρονο σκάκι έχουν έναν κοινό μακρινό πρόγονο. Ωστόσο, το δεύτερο δεν αποτελεί συνέχεια του πρώτου.

Λογοτεχνικό περιβόλι!

Πηγή: e-didaskalia.blogspot.com