Αλήθεια γνωρίζετε ότι το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο των Αρχαίων Ελλήνων καθιερώθηκε από το Θησέα στην εκκίνησή του ταξιδιού του για να σκοτώσει το Μινώταυρο;

Εδώ στο Λογοτεχνικό περιβόλι θα μάθετε όλη την Αλήθεια μαζί με χρήσιμες πληροφορίες για την ιστορική αναδρομή του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, μιας και πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, από την Ειρεσιώνη μέχρι την μετάβασή μας στο κλασικό έλατο...

Αλήθεια γνωρίζετε πως ο Πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου
είναι η Ειρεσιώνη, δηλαδή η αγριελιά μέσω της οποίας μεταδόθηκε το έθιμο του στολισμένου δέντρου στους βόρειους λαούς από τους Έλληνες ταξιδευτές, οι οποίοι λόγω της έλλειψης ελαιόδεντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που ευδοκιμούσαν σε κάθε τόπο;
Το έθιμο της Ειρεσιώνης καταδικάστηκε σαν ειδωλολατρικό από το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου και απαγορεύτηκε με αυτή τη μορφή άσχετα αν συνεχίστηκε με διαφορετική μορφή.
Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανήλθε με την μορφή Χριστουγεννιάτικου και Πρωτοχρονιάτικου δένδρου από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Παρ’ όλα αυτά, το έθιμο της Ειρεσιώνης υπήρχε πάντα στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων, γι αυτόν τον λόγο, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο υιοθετήθηκε αμέσως.

Στην ουσία το έθιμο το χριστουγεννιάτικου δέντρο είναι ένα έθιμο με αρχαιοελληνικές καταβολές και χρησιμοποιώντας ένα όρο της γλωσσολογίας να τονίσουμε ότι αποτελεί ένα είδος αντιδανείου , δηλαδή το δανείσαμε εμείς στους βόρειους και αφού έφυγε από εμάς, επανήλθε και πάλι πίσω σαν έθιμο των Βορειοευρωπαίων.

Ο προγονός του χριστουγεννιάτικου δέντρου λοιπόν στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν έλατο, ούτε κυπαρίσσι, αλλά ένα κλαδί ελιάς.

Μπορεί να μας ακούγεται ξενόφερτο το χριστουγεννιάτικο έλατο , όμως στην πραγματικότητα έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα!
Το συγκεκριμένο κλαδί ονομαζόταν "Ειρεσιώνη" σχετίζεται με τον Θησέα, την Κρήτη και την αρχαία Αθηνά.

Τα παιδιά έλεγαν τις "καλένδες" με την "Ειρωεσιώνη" στα χέρια

Επίσης, λίγοι γνωρίζουν ότι τα σημερινά χριστουγεννιάτικα κάλαντα σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα κατά τα "Πυανέψια", περιφέροντας την "Ειρεσιώνη".

Η Ειρεσιώνη σύμφωνα με πολλές αναφορές προέρχεται από το :

(<είρος = έριον, μαλλίον, και στην δημοτική μαλλί ) , που ήταν κλάδος αγριελιάς

(κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π., εκτός του μήλου και του αχλαδιού).
Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του λήξαντος έτους και παράκληση συνεχίσεως της γονιμότητας και ευφορίας κατά το επόμενο και ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).

Η "Ειρεσιώνη" περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός δηλαδή :
(22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου),
από παιδιά "αμφιθαλή", των οποίων δηλαδή και οι δύο γονείς ζούσαν και τα οποία έψαλλαν "τις καλένδες" (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από το νοικοκύρη ή την κυρά.

Όταν τα παιδιά έφθαναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την "Ειρεσιώνη" πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Κατά το τελετουργικό, ένας "αμφιθαλής" νεαρός περιέχυνε την ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.

Κι όμως 9 αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού τα παιδιά τραγουδούσαν κάτι σαν τα σημερινά κάλαντα όπως αναφέρεται στον Όμηρο και συγκεκριμένα:

(ΟΜΗΡΟΥ ΒΙΟΙ ,εκδ. OXFORD,V5):

"Δώμα προσετραπόμεσθ’ ανδρός μέγα δυναμένοιο,
ός μέγα μεν δύναται, μέγα δε πρέπει όλβιος αιεί!Αυταί ανακλίνεσθαι θύραι πλούτος γαρ άγγεα έσεισιν πολλός,
συν πλούτω δέ και ευφροσύνη τεθαλυϊα,
ειρήνη τ’ αγαθή` όσα δ’ άγγεα, μεστά μέν είη,
κορβαίη δ’ αίεί κατά καρδόπου έρπει μάζα,
νύν μέν κριθαίην εύώπιδα σησαμόεσσαν,… καί εί μέν τι δώσεις
ειδέ μή, ούχ έστήξομεν ού γαρ συνοικήσαντες ένθάδ’ ήλθομεν"
Η μετάφρασή στην Νεοελληνική μας γλώσσα:
"Σ’ αρχοντικό εμπήκαμε μεγάλου νοικοκύρη,
με λόγο που’ χει πέραση και μ’ αγαθά περίσσια…
Ανοίξτε πόρτες διάπλατα να μπούν μεγάλα πλούτη,
μαζί κι η θαλερή χαρά κι βλογημένη Ειρήνη.
Γιομάτοι να’ ν’ οι πίθοι σας, πολλά τα ζυμωτά σας,
κι ο κριθαρένιος ο χυλός με το πολύ σουσάμι.
Νύφη για το μοναχογιό να κάτση τραγουδώντας,
στ’ αμάξι που το σέρνουνε τα δυνατά μουλάρια,
να’ ρθή σ’ αυτό το σπιτικό, να υφαίνη τα προικιά της.
Κάθε χρονιά θε νά’ ρχομαι κι εγώ σαν χελιδόνι…
Μα φέρε γρήγορα λοιπόν ό,τι είναι μας δώσης,
γιατί αλλιώς θα φύγουμε, δεν θα ξημερωθούμε".

Τα "Πυανέψια" ή "Πυανόψια" ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων, ενώ κατά την κλασική εποχή, αποτελούσαν μέρος της γιορτής των Θησείων. O Λυκούργος αναφέρει ότι στην Αθήνα η γιορτή ονομαζόταν "Πυανόψια", ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες την αποκαλούσαν
"Πανόψια", γιατί "φαίνονταν όλοι οι καρποί".

Η ιστορία της γιορτής, σύμφωνα με τη μυθολογία:

Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο καθιερώθηκε από τον Θησέα, όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Ύστερα, σταμάτησε στην Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι, σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε τη υπόσχεσή του καθιερώνοντας τον θεσμό της "Ειρεσιώνης".

Η μετάβαση στο έλατο:

Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετέδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.

Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κάπως έτσι, πραγματοποιήθηκε η μετάβαση από την αρχαία ελληνική "Ειρεσιώνη της Ελιάς" στο Ελατό της σύγχρονης εποχής, που πρωτοστολίστηκε το 1833 από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου και νίκησε κατά κράτος το... καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα.

Οι Έλληνες, που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την "Ειρεσιώνη", υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το Χριστουγεννιάτικο δένδρο με το έλατο (κατά τόπους και κυπαρίσσι).

Ολοκληρώνοντας, βάζω τα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη: