Αφιέρωμα στο μεγάλο συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη με τη ματιά της Ρένας Τζωράκη
Σαν σήμερα
στο Ηράκλειο της Κρήτης Ηράκλειο της
Κρήτης, στις 18 Φεβρουαρίου του 1883 γεννήθηκε ο μεγάλος
Έλληνας Στοχαστής, Συγγραφέας, Μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός
συγγραφέας, δημοσιογράφος, φιλόσοφος και πολιτικός. Ένα από τα μεγάλα κεφάλαια
της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με τεράστιο σε όγκο, αλλά και σε ευρύτητα έργο.
Φέτος ,συμπληρώνονται 131 χρόνια από τη γέννησή του μεγάλου συγγραφέα και η Κρήτη νιώθει περήφανη,που σε τούτα τα ιερά χώματα γεννήθηκε ετούτη η μεγάλη ψυχή,για να μας κάνει περήφανους για την καταγωγή μας και να νιώσουμε το Ιερό χρέος,πως πρέπει να σεβαστούμε τις Πανανθρώπινες αξίες μας και την ευθύνη,που έχουμε όλοι μας,αν θέλουμε να τιμήσουμε τον τίτλο του Ανθρώπου…
Βιογραφικά στοιχεία:
Φέτος ,συμπληρώνονται 131 χρόνια από τη γέννησή του μεγάλου συγγραφέα και η Κρήτη νιώθει περήφανη,που σε τούτα τα ιερά χώματα γεννήθηκε ετούτη η μεγάλη ψυχή,για να μας κάνει περήφανους για την καταγωγή μας και να νιώσουμε το Ιερό χρέος,πως πρέπει να σεβαστούμε τις Πανανθρώπινες αξίες μας και την ευθύνη,που έχουμε όλοι μας,αν θέλουμε να τιμήσουμε τον τίτλο του Ανθρώπου…
Βιογραφικά στοιχεία:
Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε μια πολυσχιδή
λογοτεχνική προσωπικότητα και έζησε μια Ζωή,γεμάτη εντάσεις,μεγάλες φιλίες με ανθρώπους του πνεύματος πνευματικές και φιλοσοφικές ανησυχίες ,λογοτεχνικές αψιμαχίες ,αλλά και μεγάλους Έρωτες....
Παρά τα δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας που έχει η Ελλάδα, ο Νίκος Καζαντζάκης
εξακολουθεί να παραμένει ο πιο γνωστός έλληνας σύγχρονος συγγραφέας στο
εξωτερικό και τα βιβλία του να κοσμούν όχι μόνο τα μεγάλα βιβλιοπωλεία αλλά και
τα περίπτερα στα αεροδρόμια και στους τουριστικούς τόπους. Η ταινία «Ζορμπάς, ο
Έλληνας» του Μιχάλη Κακογιάννη, με την εκπληκτική ερμηνεία του Άντονι Κουίν,
έκανε τον ήρωά του πιο γνωστό ακόμη και από τον συγγραφέα του και αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν για την Ελληνική ψυχή!!!!
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου και τελείωσε το γυμνάσιο. Σπούδασε νομικά, τελειώνοντας με άριστα, στην Αθήνα. Παρακολουθεί αργότερα μαθήματα Φιλοσοφίας με τον Μπερξόν στο Παρίσι και συνεχίζει να δημοσιεύει. Η διατριβή του για τον Νίτσε θα σημαδέψει τη φιλοσοφία του, την προσωπική του στάση και την αισθητική του. Θα ασχοληθεί και με την πολιτική, καθώς θα δουλέψει στο γραφείο του πρωθυπουργού Βενιζέλου, γενικός διευθυντής στο νεοσύστατο υπουργείο Περιθάλψεως για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου, αλλά σχεδιάζει και παράνομη πολιτική δράση (αποτυχημένη) στην Κρήτη (1924-1925) και συλλαμβάνεται για λίγο. Μαχητικός δημοτικιστής, γίνεται ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου.
Ταξιδεύει πολύ σε όλον τον κόσμο, στις ευρωπαϊκές χώρες, στη Ρωσία και στην Κίνα. Γνωρίζεται με τον ρουμάνο συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι και γίνονται αδελφικοί φίλοι. Παντρεύεται το 1910 τη Γαλάτεια Αλεξίου, με την οποία χωρίζει επισήμως το 1926. Το 1924 γνωρίζεται με την Ελένη Σαμίου, με την οποία θα παντρευτούν το 1945 με κουμπάρο τον μεγάλο φίλο του Αγγελο Σικελιανό, και θα ζήσουν όλα τα χρόνια μαζί. Προτάθηκε τρεις φορές για το Νομπέλ Λογοτεχνίας, ενώ η Ιερά Σύνοδος θέλησε να απαγορευτούν τα βιβλία του. Ο «Τελευταίος πειρασμός», έργο του 1953, βρίσκεται στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Το έργο του:
Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη είναι
πολύπτυχο και εκτείνεται σε πολλές περιοχές της λογοτεχνίας. Έγραψε μυθιστορήματα,
ποιήματα, ταξιδιωτικά, σενάρια για κινηματογράφο, θεατρικά έργα, παιδικά έργα,
αναγνώσματα για το δημοτικό σχολείο, μεταφράσεις, διασκευές κλασικών, λεξικά,
μυθιστορηματικές βιογραφίες που δημοσίευε ανώνυμα σε εφημερίδες και περιοδικά
για βιοπορισμό, πολιτικά ρεπορτάζ κ.ά.
Σε όλο το μυθιστορηματικό του έργο παλεύει το Απολλώνιο με το Διονυσιακό στοιχείο, διαμάχη τόσο εμφανής στον «Καπετάν Μιχάλη» όσο και στον «Ζορμπά». Οι μεγάλοι του Δάσκαλοι: Ο Όμηρος,ο Μπερξόν, ο Νίτσε, ο Δάντης. Η «Ασκητική» του εδώ και χρόνια αποτελεί ένα μανιφέστο που επηρεάζει ποικιλοτρόπως τις νεανικές συνειδήσεις. Καθοριστικό έργο του είναι η «Οδύσσεια», με τους 33.333 στίχους. η οποία, σε αντίθεση με το ταξίδι προς τα έξω που επιχειρεί ο ομηρικός Οδυσσέας, σε αυτήν ο Καζαντζάκης-Οδυσσέας επιχειρεί μια κατάβαση στον εσωτερικό του χώρο,στο άβατό του.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος τη χαρακτήρισε το έπος της μεταμοντέρνας εποχής σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι ο ποιητής σαν άλλος Βούδας «έφαγε όλα τα φύλλα της μουριάς και τα έκανε μετάξι».
Ο Καζαντζάκης μέσα στο έργο του,είδε τη ζωή του σαν έναν διαρκή ανήφορο, μια αέναη πάλη. Γράφει χαρακτηριστικά στο τελευταίο αυτοβιογραφικό χειρόγραφό του, στον πρόλογο του βιβλίου του «Αναφορά στο Γκρέκο»:
«Τέσσερα στάθηκαν τ' αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμά μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω: έναν άνθρωπο να ανεβαίνει, με την ψυχή στο στόμα, το κακοτράχαλο βουνό της μοίρας του. Αλάκερη η ψυχή μου μια Κραυγή, κι όλο μου το έργο, το σχόλιο στην Κραυγή αυτή».
«Ο θάνατός του»:
Στις 26 Οκτωβρίου 1957, άφησε την τελευταία του πνοή στη μικρή γερμανική πόλη Φράιμπουργκ,αφού
νοσηλεύτηκε από απανωτές ασθένειες στο νοσοκομείο.
Η κηδεία του έγινε στις 5 Νοεμβρίου, στο κατάμεστο από κόσμο Ηράκλειο. Ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο. Στον τάφο του δεσπόζει ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός από ακατέργαστους κορμούς και η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».
Η κηδεία του έγινε στις 5 Νοεμβρίου, στο κατάμεστο από κόσμο Ηράκλειο. Ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο. Στον τάφο του δεσπόζει ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός από ακατέργαστους κορμούς και η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».
Η Γαλάτεια Καζαντζάκη η σύντροφος για χρόνια στη ζωή του περιέγραψε το θάνατό του:
«Όρθιος, όπως έζησε, παρέδωσε την ψυχή του, σαν τον βασιλιά που, αφού γλέντησε στο μεγάλο τραπέζι, σηκώθηκε, άνοιξε την πόρτα και χωρίς να στραφεί πίσω διάβηκε το κατώφλι».
Μια συνέντευξη αξιόλογη του Μακαριστού Ευγένιου αρχιεπισκόπου Κρήτης για την κηδεία του Νίκου Καζαντζάκη,που παραχώρησε στην Ελένη Κατσουλάκη και πρέπει να διαβαστεί από όλους μας:
-Εγώ,
δεσποινίς Κατσουλάκη, πήγα και στην κηδεία του! Παρ’ όλες τις απειλές,
διαταγές, εκκλήσεις που πήρα γραπτώς και προφορικώς -μπροστά μου και πίσω από
την πλάτη μου- έδωσα άδεια να μπει η σωρός του στον Άγιο Μηνά και έκανα μάλιστα
και την νεκρική δέηση!
-Δεν φοβηθήκατε;
-Ήταν δύσκολη η θέση μου. Είχα μεγάλη πίεση και από την Ιεραρχία και από τις τοπικές αρχές. Αν δεν άφηνα την σωρό του Καζαντζάκη στον Άγιο Μηνά, θα γινόταν η επανάσταση του 1821 και θα αιματοκυλιόμαστε εδώ κάτω! Οι Κρητικοί το ‘χαν πάρει πολύ πατριωτικά το θέμα. Ήταν ανήμερα θηρία! Στην κηδεία κόντεψε να γίνει μεγάλο μακελειό. Κάμποσοι κληρικοί χωρίς ράσα ακολούθησαν την νεκρική πομπή βρίζοντας το νεκρό, αρπάχτηκαν στα χέρια με ντόπιους Κρητικούς. Δύσκολες ώρες και για μένα, ένα ανώτατο κληρικό!
-Εσείς τον θάψατε;
-Όχι, αλίμονο μου! Θα με αφόριζε η Ιερά Σύνοδος! Είχαμε διαταγή να μην γίνει η ταφή του από κανένα Ορθόδοξο παπά. Εγώ δεν ήμουνα κοντά στην σωρό του Καζαντζάκη.
-Οι εφημερίδες έγραψαν ότι θάφτηκε από ιερέα ο Καζαντζάκης.
-Ο κόσμος είχε άγνοια. Όταν έφτασε η σωρός του στο Μαρτινέγκο, κάποιος έβγαλε επικήδειο λόγο. Μα κανείς κληρικός δεν ήταν γύρω για να θάψει τον νεκρό. Σκεφτείτε τώρα μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου και τις φωτογραφικές μηχανές του διεθνούς τύπου! Πουθενά παπάς. Οι Βρακοφόροι Κρητικοί άρχιζαν να φουρτουνιάζουν, έμαθα από άλλους παρόντες, άναψαν τα αίματα και ήθελαν να βουτήξουν το φέρετρο και να το θάψουν με τα ίδια τους τα χέρια. Κείνη την τραγική στιγμή ως εκ θαύματος παρουσιάστηκε ένας νέος παπάς με ράσα και με θυμιατό! Ούτε ήξερα ποιος ήταν και πώς βρέθηκε εκεί, από πού ξεφύτρωσε! Κανείς δεν ήξερε!
-Δεν φοβηθήκατε;
-Ήταν δύσκολη η θέση μου. Είχα μεγάλη πίεση και από την Ιεραρχία και από τις τοπικές αρχές. Αν δεν άφηνα την σωρό του Καζαντζάκη στον Άγιο Μηνά, θα γινόταν η επανάσταση του 1821 και θα αιματοκυλιόμαστε εδώ κάτω! Οι Κρητικοί το ‘χαν πάρει πολύ πατριωτικά το θέμα. Ήταν ανήμερα θηρία! Στην κηδεία κόντεψε να γίνει μεγάλο μακελειό. Κάμποσοι κληρικοί χωρίς ράσα ακολούθησαν την νεκρική πομπή βρίζοντας το νεκρό, αρπάχτηκαν στα χέρια με ντόπιους Κρητικούς. Δύσκολες ώρες και για μένα, ένα ανώτατο κληρικό!
-Εσείς τον θάψατε;
-Όχι, αλίμονο μου! Θα με αφόριζε η Ιερά Σύνοδος! Είχαμε διαταγή να μην γίνει η ταφή του από κανένα Ορθόδοξο παπά. Εγώ δεν ήμουνα κοντά στην σωρό του Καζαντζάκη.
-Οι εφημερίδες έγραψαν ότι θάφτηκε από ιερέα ο Καζαντζάκης.
-Ο κόσμος είχε άγνοια. Όταν έφτασε η σωρός του στο Μαρτινέγκο, κάποιος έβγαλε επικήδειο λόγο. Μα κανείς κληρικός δεν ήταν γύρω για να θάψει τον νεκρό. Σκεφτείτε τώρα μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου και τις φωτογραφικές μηχανές του διεθνούς τύπου! Πουθενά παπάς. Οι Βρακοφόροι Κρητικοί άρχιζαν να φουρτουνιάζουν, έμαθα από άλλους παρόντες, άναψαν τα αίματα και ήθελαν να βουτήξουν το φέρετρο και να το θάψουν με τα ίδια τους τα χέρια. Κείνη την τραγική στιγμή ως εκ θαύματος παρουσιάστηκε ένας νέος παπάς με ράσα και με θυμιατό! Ούτε ήξερα ποιος ήταν και πώς βρέθηκε εκεί, από πού ξεφύτρωσε! Κανείς δεν ήξερε!
Η Μ.
Μερκούρη θυμάται μια επίσκεψή της, μαζί με τον Ζ. Ντασέν, στο σπίτι του
Καζαντζάκη στην Αντίμπ:
Το ταξί
σταμάτησε στο ταπεινό σπιτάκι του Νίκου Καζαντζάκη. Καθώς βγαίναμε έξω, ένας
γιατρός έφευγε απ’ το σπίτι. Ο Τζούλυ έτυχε να τον γνωρίζει. Ήταν ένας γιατρός
απ’ το Παρίσι.
«Τι κάνετε στην Αντίμπ, γιατρέ»
«Το ίδιο αναρωτιέμαι κι εγώ. Επισκέπτεσθε ένα νεκρό. Ποτέ δεν έχω δει κανέναν σε τόσο προχωρημένη κατάσταση λευχαιμίας να μένει όρθιος. Μου λέει πως δεν έχει καιρό να πεθάνει. Έχει πολλή δουλειά να τελειώσει και ορκίζεται πως δεν θα φύγει απ’ αυτόν τον κόσμο πριν δει την Κίνα».
Σχεδόν κοκέτικα, ο Καζαντζάκης κρατούσε ένα μαντίλι στα χείλια του, διαφορετικά δεν έδειχνε καθόλου πως ήταν άρρωστος. Ήταν αδύνατος, άγριος, σαν γεράκι. Απέπνεε ενεργητικότητα. Περίμενα τη συνάντηση αυτών των δύο αντρών. Ήμουν σίγουρη πως θα οδηγούσε σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση – αλλά τα πέντε πρώτα λεπτά επικράτησε μια αμήχανη σιωπή που τονιζόταν από μερικές κοινοτοπίες. Η γυναίκα του σέρβιρε τσάι. Απόρησα βλέποντας τους δύο άντρες να φέρονται με τόση δειλία. Ύστερα ο Καζαντζάκης είπε: «Δεν κάνουμε τίποτα έτσι». Είπε ένα ανέκδοτο που έσπασε τον πάγο. Από εκείνη τη στιγμή δεν σταμάτησαν να μιλάνε. Βιβλία, ποιήματα, θρησκεία, πολιτική. Σε λίγο αποφάσισε να κάνει τον Τζούλυ Κρητικό. Τα περισσότερα κρητικά ονόματα τελειώνουν σε «άκης». Από τότε, σ’ όλη τη διάρκεια μιας σχέσης που κράτησε δυο χρόνια, τον έλεγε «Ντασενάκη». «Εσύ, Ντασενάκη, ήθελες να γυρίσεις μια ταινία απ’ το μυθιστόρημά μου «Αλέξης Ζορμπάς». Δεν το ήξερα. Κοίταξα απορημένη τον Τζούλυ. Ναι, ήθελε πάρα πολύ να γυρίσει την ταινία αλλά ήθελε να παίξει τον Ζορμπά ο Ρώσος ηθοποιός Τσερκασώφ. Οι χρηματοδότες είπαν όχι.
«Μελίνα, Ντασενάκη, πάμε περίπατο;»
Ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι ήταν τόσο άρρωστος ήταν ισάξιος πεζοπόρος του Ντασέν. Αγωνιζόμουν για να τους προλαβαίνω. Έκαναν όλο το γύρο των οχυρών της Αντίμπ. Ο Καζαντζάκης μιλούσε για την Ελλάδα μ’ αγάπη και πάθος. Κατάλαβα πόσο δύσκολη έπρεπε να είναι η εξορία του, αλλά δεν μπορούσε ν’ ανεχθεί τους Έλληνες που παρέδωσαν τη χώρα τους στον ξένο έλεγχο, στο ξένο χρήμα και που αποκτούσαν ξενικούς τρόπους. Η ομιλία του ήταν γεμάτη εικόνες. Πολύ ποιητικές και πολύ κρητικές. Οι Κρητικοί είναι λίγο υπεράνθρωποι. Προκαλούν τους Θεούς κι ανεβαίνουν σε βουνοκορφές. Ο Καζαντζάκης το ήξερε και προειδοποίησε τον Ντασέν πως αυτό θα ‘ταν ένα πρόβλημα στην κινηματογραφική διασκευή του «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Ύστερα μίλησαν πολλή ώρα για την προσέγγιση του Ντασέν στο σενάριο.
Τελικά γυρίσαμε στο σπίτι. Όλα τα μέλη μου πονούσαν. Η Ελένη Καζαντζάκη είχε ετοιμάσει ένα θαυμάσιο γεύμα. Ο Νίκος έφαγε ελάχιστα. Πριν φύγουμε ο Τζούλυ είπε πως σκόπευε να γυρίσει την ταινία του στην Ελλάδα. Ο Καζαντζάκης κούνησε το κεφάλι του. Οι αρχές δεν θα επέτρεπαν το γύρισμα ενός έργου του στην Ελλάδα. Ο Τζούλυ επέμεινε πως θ’ αγωνιζόταν για να το πετύχει. «Τότε, Ντασενάκη, πρέπει να δοκιμάσεις την Κρήτη. Ίσως να μην σ’ ενοχλήσουν εκεί». Αυτό ήταν ένα αριστούργημα μετριοφροσύνης. Η Κρήτη λάτρευε τον Καζαντζάκη. Και μόνο η μνεία του ονόματός του ήταν διαβατήριο για τα σπίτια και τις καρδιές των ανθρώπων.
«Θα ‘ρθεις στην Κρήτη όταν θα γυρίζουμε;»
«Όχι, Ντασενάκη. Δεν θα ξαναπάω ποτέ στην Ελλάδα».
«Πρέπει να ξαναδείς την Κρήτη».
Έβλεπα πως ο Τζούλυ σκεφτόταν τα λόγια του γιατρού.
«Θα δούμε, Ντασενάκη, θα δούμε».
Ο Νίκος Καζαντζάκης πέθανε σε λίγα χρόνια. Αλλά όχι πριν γράψει μερικά μεγάλα έργα και όχι πριν πάει στην Κίνα. Αλλά δεν ξαναείδε ποτέ την Ελλάδα.
Η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ :
«Τι κάνετε στην Αντίμπ, γιατρέ»
«Το ίδιο αναρωτιέμαι κι εγώ. Επισκέπτεσθε ένα νεκρό. Ποτέ δεν έχω δει κανέναν σε τόσο προχωρημένη κατάσταση λευχαιμίας να μένει όρθιος. Μου λέει πως δεν έχει καιρό να πεθάνει. Έχει πολλή δουλειά να τελειώσει και ορκίζεται πως δεν θα φύγει απ’ αυτόν τον κόσμο πριν δει την Κίνα».
Σχεδόν κοκέτικα, ο Καζαντζάκης κρατούσε ένα μαντίλι στα χείλια του, διαφορετικά δεν έδειχνε καθόλου πως ήταν άρρωστος. Ήταν αδύνατος, άγριος, σαν γεράκι. Απέπνεε ενεργητικότητα. Περίμενα τη συνάντηση αυτών των δύο αντρών. Ήμουν σίγουρη πως θα οδηγούσε σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση – αλλά τα πέντε πρώτα λεπτά επικράτησε μια αμήχανη σιωπή που τονιζόταν από μερικές κοινοτοπίες. Η γυναίκα του σέρβιρε τσάι. Απόρησα βλέποντας τους δύο άντρες να φέρονται με τόση δειλία. Ύστερα ο Καζαντζάκης είπε: «Δεν κάνουμε τίποτα έτσι». Είπε ένα ανέκδοτο που έσπασε τον πάγο. Από εκείνη τη στιγμή δεν σταμάτησαν να μιλάνε. Βιβλία, ποιήματα, θρησκεία, πολιτική. Σε λίγο αποφάσισε να κάνει τον Τζούλυ Κρητικό. Τα περισσότερα κρητικά ονόματα τελειώνουν σε «άκης». Από τότε, σ’ όλη τη διάρκεια μιας σχέσης που κράτησε δυο χρόνια, τον έλεγε «Ντασενάκη». «Εσύ, Ντασενάκη, ήθελες να γυρίσεις μια ταινία απ’ το μυθιστόρημά μου «Αλέξης Ζορμπάς». Δεν το ήξερα. Κοίταξα απορημένη τον Τζούλυ. Ναι, ήθελε πάρα πολύ να γυρίσει την ταινία αλλά ήθελε να παίξει τον Ζορμπά ο Ρώσος ηθοποιός Τσερκασώφ. Οι χρηματοδότες είπαν όχι.
«Μελίνα, Ντασενάκη, πάμε περίπατο;»
Ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι ήταν τόσο άρρωστος ήταν ισάξιος πεζοπόρος του Ντασέν. Αγωνιζόμουν για να τους προλαβαίνω. Έκαναν όλο το γύρο των οχυρών της Αντίμπ. Ο Καζαντζάκης μιλούσε για την Ελλάδα μ’ αγάπη και πάθος. Κατάλαβα πόσο δύσκολη έπρεπε να είναι η εξορία του, αλλά δεν μπορούσε ν’ ανεχθεί τους Έλληνες που παρέδωσαν τη χώρα τους στον ξένο έλεγχο, στο ξένο χρήμα και που αποκτούσαν ξενικούς τρόπους. Η ομιλία του ήταν γεμάτη εικόνες. Πολύ ποιητικές και πολύ κρητικές. Οι Κρητικοί είναι λίγο υπεράνθρωποι. Προκαλούν τους Θεούς κι ανεβαίνουν σε βουνοκορφές. Ο Καζαντζάκης το ήξερε και προειδοποίησε τον Ντασέν πως αυτό θα ‘ταν ένα πρόβλημα στην κινηματογραφική διασκευή του «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Ύστερα μίλησαν πολλή ώρα για την προσέγγιση του Ντασέν στο σενάριο.
Τελικά γυρίσαμε στο σπίτι. Όλα τα μέλη μου πονούσαν. Η Ελένη Καζαντζάκη είχε ετοιμάσει ένα θαυμάσιο γεύμα. Ο Νίκος έφαγε ελάχιστα. Πριν φύγουμε ο Τζούλυ είπε πως σκόπευε να γυρίσει την ταινία του στην Ελλάδα. Ο Καζαντζάκης κούνησε το κεφάλι του. Οι αρχές δεν θα επέτρεπαν το γύρισμα ενός έργου του στην Ελλάδα. Ο Τζούλυ επέμεινε πως θ’ αγωνιζόταν για να το πετύχει. «Τότε, Ντασενάκη, πρέπει να δοκιμάσεις την Κρήτη. Ίσως να μην σ’ ενοχλήσουν εκεί». Αυτό ήταν ένα αριστούργημα μετριοφροσύνης. Η Κρήτη λάτρευε τον Καζαντζάκη. Και μόνο η μνεία του ονόματός του ήταν διαβατήριο για τα σπίτια και τις καρδιές των ανθρώπων.
«Θα ‘ρθεις στην Κρήτη όταν θα γυρίζουμε;»
«Όχι, Ντασενάκη. Δεν θα ξαναπάω ποτέ στην Ελλάδα».
«Πρέπει να ξαναδείς την Κρήτη».
Έβλεπα πως ο Τζούλυ σκεφτόταν τα λόγια του γιατρού.
«Θα δούμε, Ντασενάκη, θα δούμε».
Ο Νίκος Καζαντζάκης πέθανε σε λίγα χρόνια. Αλλά όχι πριν γράψει μερικά μεγάλα έργα και όχι πριν πάει στην Κίνα. Αλλά δεν ξαναείδε ποτέ την Ελλάδα.
Η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ :
Τα βίντεο που πρέπει να δούμε όλοι μας και να γνωρίσουμε το ν μεγάλο αυτό Άνδρα του Πνεύματος:
Η συνέντευξη δόθηκε,
στις 22 Μαΐου 1957, λίγους μήνες πριν, του θανάτου του μεγάλου Έλληνα
λογοτέχνη, σε δύο ανθρώπους των γραμμάτων και δημοσιογράφους, τον Pierre
Dumayet και τον Max-Pol Fouchet. Η συνέντευξη αφορούσε δύο από τα βιβλία του
Καζαντζάκη, τον «Ζορμπά» και τον «Φτωχούλη του Θεού», που ήταν και το πιο
πρόσφατο...
Η κηδεία του Καζαντζάκη,
που αποτελεί μόνιμο έκθεμα του ΜΝΚ, καταγράφηκε με την κάμερα του Μιχάλη
Γαζιάδη και προβλήθηκε στα "Επίκαιρα" των κινηματογραφικών αιθουσών.
Αρχείο Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη
Μιλάει για το Θεό:
Τα αποφθέγματά του σηματοδοτούν τον σκεπτόμενο άνθρωπο σήμερα σαν τηλαυγείς
φάροι.
Ας θυμηθούμε μερικά:
Ας θυμηθούμε μερικά:
«Ερχόμαστε
απο μία σκοτεινή άβυσσο. Καταλήγουμε σε μία σκοτεινή άβυσσο. Το μεταξύ φωτεινό
διάστημα το λέμε Ζωή. Ευθύς ως γεννηθούμε, αρχίζει και η επιστροφή, ταυτόχρονα
το ξεκίνημα και ο γυρισμός. Κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν.
Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.»
«Πιστεύω στα αναρίθμητα, εφήμερα
προσωπεία που πήρε ο Θεός στους αιώνες και ξεκρίνω, πίσω από την άπαυτη ροή
του, την απόλυτη ενότητα.»
«Αν δεν αγκαλιάσεις τον εαυτό σου εσύ
πρώτα, μην περιμένεις να το κάνει άλλος» Αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ...
«Tι θα πει λεύτερος; Αυτός που δεν
φοβάται το θάνατο.»
«Μια αστραπή η ζωή μας... μα
προλαβαίνουμε.»
«Ελευτεριά θα πει να μάχεσαι στη γης χωρίς
ελπίδα!»
«Δε
ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύουμαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι.»
«Ό,τι εμείς οι άνθρωποι λέμε πόλεμο για
την πίστη και την πατρίδα, τα κοράκια το λένε φαγοπότι - και ότι εμείς λέμε
ήρωα, τα κοράκια το λένε νόστιμο κρέας.»
«Δεν έχω πολιτικό σύστημα. Δε μισώ
κανένα, αυτή είναι η ιδεολογία μου.»
«Η Κρήτη δεν θέλει νοικοκυραίους, θέλει κουζουλούς. Αυτοί οι κουζουλοί την
κάνουν αθάνατη.»
«Μαζεύω τα σύνεργά μου: όραση, ακοή,
γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον
τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν
κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε.
Αφεντικό σε συμπαθώ πάρα πολύ. Έχεις τα πάντα εκτός από λίγη τρέλα και όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται λίγη τρέλα... Αλλιώς δεν μπορεί να σπάσει το σκοινί και να ελευθερωθεί.»
Αφεντικό σε συμπαθώ πάρα πολύ. Έχεις τα πάντα εκτός από λίγη τρέλα και όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται λίγη τρέλα... Αλλιώς δεν μπορεί να σπάσει το σκοινί και να ελευθερωθεί.»
«H καρδιά του ανθρώπου είναι ένα κουβάρι
κάμπιες - φύσηξε, Χριστέ μου, να γίνουν πεταλούδες!»
«Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη
θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το
δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου
χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.»
«Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη
κι απροσκύνητη, σαν την ψυχή μου, να της ξομολογηθώ;»
«Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα .»
«Τα τετραθέμελα του κόσμου τούτου: ψωμί, κρασί, φωτιά, γυναίκα.»
«Ν’ αγαπάς την ευθύνη
να λες εγώ, εγώ μονάχος μου
θα σώσω τον κόσμο.
Αν χαθεί, εγώ θα φταίω.»
να λες εγώ, εγώ μονάχος μου
θα σώσω τον κόσμο.
Αν χαθεί, εγώ θα φταίω.»
«Σωτηρία θα πει να λυτρωθείς απ’ όλους
τους σωτήρες· αυτή ‘ναι η ανώτατη λευτεριά, η πιο αψηλή, όπου με δυσκολία
αναπνέει ο άνθρωπος. Αντέχεις;»
«Ποτέ οι Έλληνες δε δούλεψαν την τέχνη
για την τέχνη· πάντα η ομορφιά είχε σκοπό να υπηρετήσει τη ζωή. Και τα σώματα
τα ήθελαν οι αρχαίοι όμορφα και δυνατά, για να μπορούν να δεχτούν ισορροπημένο
και γερό νου. Κι ακόμα, για να μπορούν –σκοπός ανώτατος– να υπερασπίσουν το
άστυ.»
«Tίποτα γενναίο δεν μπορεί ο άνθρωπος να
κάμει στον κόσμο, αν δεν υποτάξει τη ζωή του σ' έναν Αφέντη ανώτερό του.»
«Ένιωθα βαθιά πως το ανώτατο που μπορεί
να φτάσει ο άνθρωπος δεν είναι η Γνώση μήτε η Αρετή, μήτε η Καλοσύνη μήτε η
Νίκη· μα κάτι άλλο πιο αψηλό, πιο ηρωικό κι απελπισμένο: Το Δέος, ο ιερός
τρόμος.»
«Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα.»
«Κρασί δεν είναι, αδέρφια, η λευτεριά
μήτε γλυκιά γυναίκα,
μήτε και βιος μες στα κελάρια σας μήτε και γιος στην κούνια·
έρμο τραγούδι ’ναι ακατάδεχτο και σβήνει στον αγέρα!»
μήτε και βιος μες στα κελάρια σας μήτε και γιος στην κούνια·
έρμο τραγούδι ’ναι ακατάδεχτο και σβήνει στον αγέρα!»
( Απόσπασμα από την «Οδύσσεια»)
«Μωρέ, τον αντρειωμένο μην τον κλαις, όσο κι αν αστοχήσει!
Κι αν αστοχήσει μια και δυο, πάλε θα ζώσει τ’ άρματά του,
πάλε θα βάλει το σκουφί στραβά, τον κατηφέ στο αυτί του
και πάλε οι φίλοι του θα θρονιαστούν στα πλούσια του τραπέζια!»
Κι αν αστοχήσει μια και δυο, πάλε θα ζώσει τ’ άρματά του,
πάλε θα βάλει το σκουφί στραβά, τον κατηφέ στο αυτί του
και πάλε οι φίλοι του θα θρονιαστούν στα πλούσια του τραπέζια!»
( Απόσπασμα από την «Οδύσσεια»)
«Όλα μάταια, και μόνο η πράξη, σαν το
κρασί, μας ξεγελάει και μας σηκώνει λίγο.»
( Απόσπασμα από το "Συμπόσιο")
«Η
φυγή δεν είναι νίκη, τ' όνειρο είναι τεμπελιά, και μόνο το έργο μπορεί να
χορτάσει την ψυχή και να σώσει τον κόσμο.»
(Απόσπασμα από το "Συμπόσιο")
«Αυτό που θέλω ν’ αφήσω πίσω μου είναι
ένα καμένο κάστρο. Τίποτ’ άλλο δε θέλω ν’ αφήσω.»
( Απόσπασμα από τον Αλέξη Ζορμπά)
«Η
ζωή όλη είναι μια φασαρία. Μόνο ο θάνατος δεν είναι. Η ζωή είναι όταν λύνεις το
ζωνάρι σου και ζητάς φασαρίες.»
( Απόσπασμα από τον Αλέξη Ζορμπά)
«Αυτό που θέλω ν' αφήσω πίσω μου είναι
ένα καμένο κάστρο. Τίποτ' άλλο δε θέλω ν' αφήσω.»
(Απόσπασμα από τον Αλέξη Ζορμπά)
«Η Διπλή υπόσταση του
Χριστού,η επιθυμία ,τόσο ανθρώπινη.
Τόσο υπεράνθρωπη,του ανθρώπου να φτάσει στον Θεό.
Υπήρξε πάντα ένα βαθύ και δυσνόητο μυστήριο για εμένα.
Η μεγάλη αγωνία μου,πηγή όλων των χαρών και των λυπών μου,
από την νιότη μου και μετά ήταν η ακατάπαυστη..ανελέητη μάχη
ανάμεσα στο πνεύμα και την σάρκα..Και η ψυχή μου είναι η αρένα
όπου οι δύο αυτοί στρατοί συγκρούστηκαν και συναντήθηκαν.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο του ο τελευταίος Πειρασμός»
Τόσο υπεράνθρωπη,του ανθρώπου να φτάσει στον Θεό.
Υπήρξε πάντα ένα βαθύ και δυσνόητο μυστήριο για εμένα.
Η μεγάλη αγωνία μου,πηγή όλων των χαρών και των λυπών μου,
από την νιότη μου και μετά ήταν η ακατάπαυστη..ανελέητη μάχη
ανάμεσα στο πνεύμα και την σάρκα..Και η ψυχή μου είναι η αρένα
όπου οι δύο αυτοί στρατοί συγκρούστηκαν και συναντήθηκαν.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο του ο τελευταίος Πειρασμός»
«Δεν είναι νερό δροσερό ο Θεός, όχι, δεν είναι νερό
δροσερό, να το πιεις, να δροσερέψεις. Είναι φωτιά, και πρέπει να περπατάς απάνω
της. Κι όχι μονάχα να περπατάς, παρά, κι αυτό ’ναι το πιο δύσκολο, παρά και να
χορεύεις! Σίγουρα, ευτύς ως μπορέσεις να χορέψεις, η φωτιά γίνεται νερό
δροσάτο, μα ώσπου να φτάσεις ως εκεί τι αγώνας, τι αγωνία, Θεέ μου!»
“ Απόσπασμα από τις ΑΔΕΡΦΟΦΑΔΕΣ”
«Μωρέ
τι υποφέρει κι αυτός ο Θεός, βρήκε τον μπελά του μαζί μας. Φωνάζουν τα ψάρια:
Μη μας στραβώσεις, Κύριε, και μπούμε στα δίχτυα! Φωνάζουν οι ψαράδες: Στράβωσε
τα ψάρια, Κύριε, να μπούνε στα δίχτυα! Ποιον από τους δυο ν’ ακούσει ο Θεός;
Πότε ακούει τα ψάρια, πότε τους ψαράδες – κι έτσι πορεύεται ο κόσμος! »
“
Απόσπασμα από τον ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΠΕΙΡΑΣΜΟ”
«Εύκολο
να θυσιάσεις στο Θεό το τίποτα, δύσκολο να θυσιάσεις τα πάντα.»
“
Απόσπασμα από τον «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ»
«Ποιο ’ναι το χρέος μας; Να σου το πω
εγώ, με λίγα λόγια: Αν είσαι λύκος, να τρως. Αν είσαι αρνί, να σε τρώνε! Κι αν
ρωτάς και για Θεό, αυτός είναι ο Μέγας Λύκος – αυτός δα τρώει αρνιά και λύκους
συγκόκαλα!»
(Απόσπασμα από τον “ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ”)
«Θεός
είναι η ακατάλυτη δύναμη που μεταμορφώνει την ύλη σε πνέμα. Κάθε άνθρωπος έχει
μέσα του ένα κομμάτι από το θεϊκό αυτό στρόβιλο και γι’ αυτό κατορθώνει να
μετουσιώνει το ψωμί και το νερό και το κρέας και να το κάνει στοχασμό και
πράξη.»
(Απόσπασμα
από τον “ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ”)
«Ένας δρόμος, ένας μονάχα οδηγάει στο Θεό, ο
ανήφορος.»
(Απόσπασμα από την “ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ”)
«Δεν
τον φοβάμαι το Θεό, αυτός καταλαβαίνει και συχωρνάει. Τους ανθρώπους φοβάμαι.
Αυτοί δεν καταλαβαίνουν και δε συγχωρνούν.»
(Απόσπασμα από την “ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ”)
«Δεν
υπάρχουν ιδέες - υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες - κι αυτές
παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τους κουβαλάει.»
«Αλάτι ο θάνατος και τη ζωή πολύ τη
νοστιμίζει.»
«Πρέπει να γίνεις εσύ ήλιος για να
φωτίσεις τους σβησμένους ήλιους των άλλων.»
"Είπα στη μυγδαλιά: «Αδερφή, μίλησέ
μου για το Θεό.» Κι η μυγδαλιά άνθισε.”
(Απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο»)
(Απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο»)
Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα,
είμαι λεύτερος.
Πηγές:
Μουσείο Καζαντζάκη
Bικιπέδεια.
http://oistros-reportaz1.blogspot.com/2006/08/blog-post_115608959230201405.html
Μουσείο Καζαντζάκη
Bικιπέδεια.
http://oistros-reportaz1.blogspot.com/2006/08/blog-post_115608959230201405.html
ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ «ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΕΛΛΗΝΙΔΑ»
Εκδόσεις ΔΑΙΔΑΛΟΣ
ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ “ΑΠΟ ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ”
Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Βιβλιογραφία:
Αδελφοφάδες,Αναφορά στο Γκρέκο, Ασκητική, ΟΧριστός Ξανασταυρώνεται, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά ,Συμπόσιο.
Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Βιβλιογραφία:
Αδελφοφάδες,Αναφορά στο Γκρέκο, Ασκητική, ΟΧριστός Ξανασταυρώνεται, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά ,Συμπόσιο.
0 Σχόλια