Ένα μικρό αφιέρωμα από το Λογοτεχνικό περιβόλι στη ζωή και το έργο του Bertolt Brecht (Μπέρτολντ Μπρεχτ).

Ο Μπέρτολντ Μπρεχτ  και  όλο του το συγγραφικό του  έργο,  αν και γεννήθηκε 2  αιώνες πριν  δηλαδή τον 19^ο αιώνα, εξακολουθεί να  είναι  επίκαιρος και διαχρονικός και μέσα στην αιώνια σιγή του μιλάει  για τους Ανθρώπους που εκμεταλλεύονται από τους ανθρώπους  και ότι οι λαοί θα απελευθερωθούν από τον καπιταλιστικό «ζυγό».

Τότε, που θα μπορούν πια με  βεβαιότητα να πουν:
«Τις δυσκολίες των βουνών τις ξεπεράσαμε/ Τώρα έχουμε ν' αντιμετωπίσουμε/ Τις δυσκολίες των πεδιάδων» …

Τα έργα του επαναστατικά, αντιεξουσιαστικά.
 Οι χαρακτήρες του ανθρώπινοι, σχοινοβατούν ανάμεσα στην φωτεινή και τη σκοτεινή πλευρά τους, μέσα σε σενάρια που δεν αφήνουν εκτός τη διδαχή και τα μηνύματα.

Αρχικά, τα έργα του χαρακτηρίζονταν από πνεύμα καταδίκης του πολέμου και του μιλιταρισμού, ενώ στη συνέχεια παρατηρείται μια αποφασιστική στροφή στη σκέψη και τη ζωή του, που εμπνέεται από τη μαρξιστική φιλοσοφία.

Σημαντική ώθηση στη σχέση του με την εργατική τάξη και το κίνημά της έδωσε η μαζική εξαθλίωση που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1920 και η νέα ορμητική ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στη Γερμανία.

Ο Μπρεχτ άρχισε την καριέρα του  σαν δραματουργός με μια σειρά πειραματισμούς, επηρεασμένος από τις εξπρεσιονιστικές τεχνικές, όπως στο έργο του "Βάαλ" (Baal, 1918).

Με το αντιπολεμικό έργο του «Ταμπούρλα μες τη Νύχτα» (1922) κερδίζει το Βραβείο Κλάιστ (Kleist Prize).
Οι επιρροές που δέχτηκε ο ίδιος προέρχονται κυρίως από τον Φρανκ Βέντεκιντ, του οποίου ήταν θαυμαστής, αλλά και από το κινεζικό και το ρωσικό θέατρο.

Το «διδακτικό»και «ανθρωπιστικό» θέατρο που για χρόνια υπηρέτησε ο Μπρεχτ απηχεί τη μαρξιστική ιδεολογία του. Ήταν τότε που έγραψε και το λιμπρέτο της όπερας (με μουσική του Κουρτ Βάιλ) «Η Άνοδος και η Πτώση της πόλης Μαχάγκονυ» (1930).

Ανάμεσα στα έτη 1937 και 1945, ο Μπρεχτ έγραψε τα σπουδαιότερα έργα του: «Η Ζωή του Γαλιλαίου» (1937-39), «Μάνα Κουράγιο και τα Παιδιά της» (1936-39), «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» (1935-41), «Ο Κύριος Πούντιλα και ο Υπηρέτης του Μάττι» (1940), «Η Άνοδος του Αρτούρου Ούι» (1941), «Τα Οράματα της Σιμόνης Μασάρ» (1940-43), «Ο Σβέικ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» (1942-43) και «Ο Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία» (1943-45). Το 1944 γράφει το έργο «Η ιδιωτική ζωή της κυρίαρχης φυλής», μια άτεγκτη κριτική της ζωής στη Γερμανία υπό το καθεστώς του Εθνικοσοσιαλισμού.

Ο Μπρεχτ γεννήθηκε το 1898 στο καθολικό Άουγκσμπουργκ, από καθολικό πατέρα και προτεστάντισσα μητέρα. Ήδη στα 14 του είχε ξεκινήσει να γράφει. Το 1917 εγγράφεται στο πανεπιστήμιο του Μονάχου, στην ιατρική, χωρίς να τελειώσει ποτέ γιατί επιστρατεύεται ως νοσοκόμος και υπηρετεί στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχίζει να γράφει ποιήματα και θεατρικά. Η πρώτη συλλογή ποιημάτων του ήταν το «Εγκόλπιο ευσέβειας» για το οποίο κέρδισε λογοτεχνικό βραβείο.

Σημαντικότατη επίδραση στην πορεία του άσκησαν οι πολιτικές συνθήκες στην Γερμανία, ιδιαίτερα η άνοδος του ναζισμού και ο πόλεμος, καθώς άλλαξαν τις συνθήκες της ζωής του και υπήρξαν πηγή έμπνευσης για πολλά έργα του.

«Ο πόλεμος με ξεσήκωσε», γράφει ο ίδιος. Το 1918 μία πολιτική αναταραχή στη Βαυαρία θα εμπνεύσει τον Μπέρτολτ Μπρεχτ... το αποτέλεσμα είναι το «Βάαλ», το πρώτο του θεατρικό έργο.Η φρίκη του πολέμου τον έκανε συνειδητό φιλειρηνιστή. Τότε έγραψε και το ποίημα που τον έκανε γνωστό: ο «Θρύλος του Νεκρού Στρατιώτη».

Το 1922 παντρεύεται την τραγουδίστρια της όπερας Μαριάνε Τσοφ με την οποία αποκτά μια κόρη. Αργότερα θα γνωρίσει και θα παντρευτεί, το 1929,  την εβραία Χελένε Βάιγκελ με την οποία θα μείνει ως το τέλος της ζωής και μαζί θα ιδρύσουν το Μπερλίνερ Ανσάμπλ το 1949. Το 1933 θα εγκαταλείψουν την Γερμανία του Χίτλερ και θα «περιπλανιόνται» για τα επόμενα 8 χρόνια σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και την Αμερική.

Μετά την επιστροφή του στη Γερμανία το 1949, ο Μπρεχτ αφιερώνεται στην ποίηση και τη σκηνοθεσία των έργων του. Έγραψε εκατοντάδες ποιήματα που αντανακλούν τη σταδιακή μεταστροφή του προς τη μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφία. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι: Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε, Εγκώμιο στη μάθηση, Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου, Αυτό θέλω να τους πω, Να καταπολεμάτε το πρωτόγονο, Ποτέ δε σε είχα αγαπήσει τόσο πολύ, Απώλεια ενός πολύτιμου ανθρώπου, Εγκώμιο στον Κομμουνισμό, Εγκώμιο στη Διαλεκτική.

 

Έχει πει και έχει  γράψει:

Aν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, είσαστε χαμένοι. Φίλος σας είναι η αλλαγή, η αντίφαση σύμμαχός σας. Από το τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε, μα οι δυνατοί πρέπει να γίνουν τίποτε. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το, και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται.

Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, 1936

Αυτοί που βρίσκονται ψηλά θεωρούνε ταπεινό να μιλάς για το φαΐ. Ο λόγος: έχουνε κιόλας φάει.

Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου

Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν χωρίς εσένα να πεθάνουν, πες μου, τι σημασία έχει το ότι δεν υπάρχεις;

Ύμνος στο Θεό

Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι επειδή είχες αμφιβάλει για άλλους αρχηγούς. Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς να αμφιβάλλουνε κι εκείνοι.

Εγκώμιο στην αμφιβολία

Ένας ξένος ταξιδιώτης που γύριζε από το Τρίτο Ράιχ και τον ρωτήσανε ποιος κυβερνάει στ' αλήθεια εκεί κάτω, αποκρίθηκε: Ο τρόμος.

Οι φόβοι του καθεστώτος

Κάλλιο, αλήθεια, πεινασμένος να 'σαι

παρά τους πεινασμένους να φοβάσαι!

Ο κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο, μετάφρ. Οδυσσέας Ελύτης, εκδ. Ύψιλον (2010).

Μα δε θα λένε: Ήτανε σκοτεινοί καιροί.

Θα λένε: Γιατί σωπαίναν οι ποιητές τους;

«Σε σκοτεινούς καιρούς» (1937)

Ο καθένας που γυρνά στον τόπο του δεν είναι νικητής. Αλλά κανένας δεν είναι νικητής, σαν δεν γυρνά στον τόπο του.

Όποιος μιμείται μόνο, χωρίς να έχει τίποτε να πει δικό του πάνω σε εκείνο που μιμείται, μοιάζει με τον κακόμοιρο το χιμπατζή που μαϊμουδίζει τον αφέντη του καθώς καπνίζει, μα δεν καπνίζει ο ίδιος. Γιατί ποτέ η μίμηση η αστόχαστη δεν μπορεί να είναι μίμηση αληθινή.

Για τη μίμηση

Όταν αυτοί που βρίσκονται ψηλά μιλάνε για ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται πόλεμος.

Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου

Τι νόημα έχουν οι πολιτείες, χτισμένες δίχως τη σοφία του λαού;

Μεγάλη εποχή, σπαταλημένη

Τι ωφελεί, χωμένος μέχρι το λαιμό στη λάσπη, να κρατάς τα νύχια των χεριών σου καθαρά;

Πολλοί λατρεύουνε την τάξη

...«Όποιος δεν έχει τον αγώνα μοιραστεί θα μοιραστεί την ήττα»

«Αυτοί που βρίσκονται ψηλά θεωρούν ταπεινό να μιλάς για το φαΐ. Ο λόγος; Έχουνε κιόλας φάει»...

Ρώτησε κάποιος τον κύριο Κ. αν υπάρχει Θεός, και ο κύριος Κ. είπε: «Σου συνιστώ να αναλογιστείς, αν η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα σε κάνει ν’ αλλάξεις συμπεριφορά. Αν δεν πρόκειται ν’ αλλάξεις, τότε το ερώτημα δεν έχει νόημα. Αν πάλι πρόκειται ν’ αλλάξεις, τότε μόνο σε ένα μπορώ να σου φανώ χρήσιμος: να σου πω ότι έχεις ήδη αποφασίσει πως χρειάζεσαι έναν Θεό».

« Ιστορίες του κ Κουνερ»

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΨΗΛΑ ΛΕΝΕ:

Να ο δρόμος για τη δόξα.

Αυτοί που είναι χαμηλά λένε:

Να ο δρόμος για το μνήμα.

από το  « Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου »του Μ. Μπρεχτ σε μετάφραση Μ. Πλωρίτη   «Ποιήματα » Ε

«Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να σκοτώσεις:

Μπορούν να σε μαχαιρώσουν στο στομάχι με μαχαίρι,

να σου κλέψουν το ψωμί,

να μη φροντίσουν για την ασθένεια σου,

να σε αναγκάσουν να ζεις σε μια τρύπα,

να σε βασανίσουν δουλεύοντας μέχρι το τέλος,

να αναγκάσουν να πας στον πόλεμο .

Μόνο μερικά από αυτά τα πράγματα είναι απαγορευμένα σε μία κοινωνία».

...«Τι να τον κάνω το σκοπό σου; Η στάση σου μου αρκεί.

Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι επειδή είχες αμφιβάλει για άλλους αρχηγούς. Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς να αμφιβάλλουνε κι εκείνοι. (Εγκώμιο στην αμφιβολία)

Τι ωφελεί, χωμένος μέχρι το λαιμό στη λάσπη, να κρατάς τα νύχια των χεριών σου καθαρά; (Πολλοί λατρεύουνε την τάξη)...

Κι άλλα λόγια Σοφίας του Μπρεχτ:

Bertolt Brecht

"Ευλογημένη ας είναι η αμφιβολία!

Σας συμβουλεύω να χαιρετάτε με χαρά και σεβασμό κείνον που που τα λόγια σας σαν κάλπικη δεκάρα εξετάζει."

"Δεν πειράζει να διστάζεις,

αν μετά προχωράς μπροστά."

"Μη χαίρεστε που σκοτώσατε το κτήνος.

H σκύλα που το γέννησε ζει και είναι πάλι σε οργασμό."

«Μη φοβάστε τόσο πολύ το θάνατο, όσο μια ανεπαρκή ζωή.»

"Το να ανακατεύει κανείς κρασιά μπορεί να είναι λάθος, αλλά η παλιά και η νέα σοφία ανακατεύονται θαυμάσια."

"Η ανθρώπινη ράτσα έχει την τάση να θυμάται την κακομεταχείριση που έχει υποστεί παρά τις καλοσύνες.

Τι μένει από ένα φιλί; Οι πληγές όμως αφήνουν σημάδια."

«Ο πόλεμος είναι όπως η αγάπη: πάντα βρίσκει έναν τρόπο.»

«Αυτό που έχετε, απαρνηθείτε το

και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται.»

«,Αυτός που αγωνίζεται μπορεί να χάσει, όμως αυτός που δεν αγωνίζεται ήδη έχει χάσει.»

Είναι λογικός, καθένας τον καταλαβαίνει. Ειν' εύκολος.

Μια και δεν είσαι εκμεταλλευτής, μπορείς να τον συλλάβεις.

Είναι καλός για σένα, μάθαινε γι' αυτόν.

Οι ηλίθιοι ηλίθιο τον αποκαλούνε, και οι βρομεροί τον λένε βρομερό.

Αυτός είναι ενάντια στη βρομιά και την ηλιθιότητα.

Οι εκμεταλλευτές έγκλημα τον ονοματίζουν.

Αλλά εμείς ξέρουμε:

Είναι το τέλος κάθε εγκλήματος.

Δεν είναι παραφροσύνη, μα

Το τέλος της παραφροσύνης.

Δεν είναι χάος

Μα η τάξη.

Είναι το απλό

Που είναι δύσκολο να γίνει»...

(«Εγκώμιο στον κομουνισμό»)

Λογοτεχνικό περιβόλι!