Διαβάστε την πραγματική συμφωνία για τα Ίμια: Δεν μπορεί να επιστρέψει κανείς και τίποτα στο νησί.

Ενώ η κατάσταση στην Αθήνα άρχισε κάπως να ηρεμεί μετά τις 2 Φεβρουαρίου 1996, η ελληνική κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη κινδύνευσε να βρεθεί ενώπιον νέου επεισόδιου, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κρίση, παρόμοια με αυτή των Ιμίων.

Οι Τούρκοι παραπονέθηκαν στους Αμερικανούς ότι η Ελλάδα είχε αρχίσει να υλοποιεί μυστικό σχέδιο για τοποθέτηση συμβόλων σε βραχονησίδες και νησίδες, που οι ίδιοι χαρακτήριζαν αμφισβητούμενες. Ισχυρίστηκαν επίσης ότι στην Καλόλημνο είδαν Ελληνες στρατιώτες να περιπολούν.

Δεν ήταν το μοναδικό επεισόδιο: Στις 5 Φεβρουαρίου 1996, τουρκική ακταιωρός έπαιξε «κρυφτούλι», με πλοίο του Λιμενικού Σώματος, όχι μακρυά από την Κάλυμνο. Υπήρξε κίνδυνος σύγκρουσης, που αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή. Οι Αμερικανοί αρχικά δέχθηκαν τις τουρκικές δικαιολογίες.

Είχε προηγηθεί και ένα άλλο περιστατικό. Στις 3 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου τουρκική ακταιωρός πυροβόλησε εναντίον των ελληνικών μηχανότρατων «Χατζηκωνσταντής» και «Σωτήρης», που βρίσκονταν στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Μετά από το επεισόδιο, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού έστειλε στην Αλεξανδρούπολη το πολεμικό «Ικαρία» για να περιπολεί στην περιοχή.

Ο Μητροπολίτης Ανθιμος, έσπευσε να καταδικάσει τα επεισόδια, και τα συνέδεσε με την υπόθεση των Ιμίων, αλλά η κυβέρνηση αντιμετώπισε με προσοχή την κατάσταση για να μην δώσει την ευκαιρία για δημιουργία νέας κρίσης. Δήλωσε χαρακτηριστικά:

«Tώρα που καταλαγιάζει ο θόρυβος από το ταπεινωτικό για μας επεισόδιο στο Aιγαίο, κινδυνεύουμε να ξαναπέσουμε στον εφησυχασμό και την αδιαφορία ή να κατασιγάσουμε την πικρία μας με την ανεύρεση των υπευθύνων, πραγματικών ή πιθανών, ανάμεσα σε εκείνους που πρωτοστάτησαν στο σχεδιασμό και την εκτέλεση της ατυχούς επιχείρησης. Στο μεταξύ, οι Tούρκοι μεθοδικοί, πονηροί, σύγχρονοι πλέον και πάντοτε αδυσώπητα εχθρικοί απέναντί μας, σχεδιάζουν τις νέες προκλήσεις εναντίον μας».

Ακολούθησε η προσάραξη του ελληνικού επιβατηγού πλοίου «Νικήτας», σε αβαθή νερά πολύ κοντά στην Καλόλημνο, την οποία οι Τούρκοι είχαν βάλει στο επίκεντρο των αμφισβητήσεων τους. Το τετραμελές πλήρωμα και οι ναύτες του αλιευτικού σκάφους «Αντώνης» ηγήθηκαν των προσπαθειών αποκόλλησης

Στις 7 Φεβρουαρίου 1996, ο Αμερικανός πρέσβης Τόμας Νάϊλς απέστειλε τηλεγράφημα στον τότε υπουργό Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ, στο οποίο εμμέσως αφήνεται να εννοηθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι αθώα. Αναφέρει ότι η Αθήνα θεωρεί –και είχε απόλυτο δίκιο η ελληνική κυβέρνηση- πως η Καλόλημνος δεν καλύπτεται από την συμφωνία για τα Ιμια.

Συγκεκριμένα σημειώνει τα εξής:

Ημερομηνία: 7 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 17:19

Από: Πρεσβεία ΗΠΑ, Αθήνα

Προς: Υπουργό Εξωτερικών Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ουάσιγκτον, Άμεση παράδοση

Ενημέρωση: Υπουργείο Άμυνας, Ουάσιγκτον, Άμεση παράδοση, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Ουάσιγκτον, Άμεση παράδοση

Θέμα: Πληροφορίες περί απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στην Καλόλιμνο

Διαβάθμιση από αναπληρωτή επικεφαλής αποστολής Τόμας Μίλερ. Αιτιολογία: 1.5 b) και d).

Το παρόν μήνυμα απαιτεί την ανάληψη ενεργειών – Βλέπε παράγραφο 5.

(Εμπιστευτικό) Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με πληροφορίες περί παρουσίας ελληνικών στρατευμάτων στη νησίδα της Καλολίμνου κοντά στα Ίμια / Καρντάκ, το Υπουργείο Εξωτερικών και το ελληνικό Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας είπαν ότι μόνον η νησίδα των Ιμίων καλύπτεται από τη συμφωνία απεμπλοκής που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών στις 30-31 Ιανουαρίου.

(Εμπιστευτικό) Έτσι, κατά την άποψή τους, η παρακείμενη νησίδα της Καλολίμνου δεν υπάγεται στη συμφωνία, και δεν επιβεβαιώνουν ούτε διαψεύδουν την παρουσία ελληνικών στρατευμάτων (ή άλλων προσώπων) στην Καλόλιμνο (ή σε άλλα νησιά νησίδ\ες του Αιγαίου). Επισημαίνουμε ότι τουλάχιστον μια είδηση στον Τύπο της 7ης Φεβρουαρίου αναφέρει ότι τοποθετήθηκαν έλληνες στρατιώτες σε νησίδες κοντά στα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στο Αιγαίο, όμως μέχρι τώρα δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε την είδηση αυτή.

(Εμπιστευτικό) Σχόλιο και αίτημα ανάληψης ενεργειών: Η πρεσβεία ενεργεί θεωρώντας ότι η συμφωνία περί επανόδου στο προηγούμενο καθεστώς καλύπτει μόνον τα Ίμια / Καρντάκ και όχι άλλα γειτονικά νησιά / νησίδες. Θα εκτιμούσαμε την επιβεβαίωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι η αντίληψή μας αυτή είναι ορθή. Θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας για την απόκτηση περισσότερων πληροφοριών όσον αφορά την ενδεχόμενη αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στις νησίδες κοντά στα Ίμια / Καρντάκ ή σε άλλα σημεία κατά μήκος των θαλάσσιων συνόρων Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο. Υπογραφή: Νάιλς

Την επομένη μέρα, το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ απαντά στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας και την διορθώνει στο θέμα της συμφωνίας. Οι Αμερικανοί διπλωμάτες στην ελληνική πρωτεύουσα είχαν μείνει με την εντύπωση ότι η συμφωνία ήταν απλά η επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς.

Το σημείωμα υπέγραψε ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, Στρόουμπ Τάλμποτ και ετοίμασε ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Νότιας Ευρώπης, Κέρι Κάβανο, που γνώριζε τα ελληνικά θέματα όπως «την κάλπικη δεκάρα», κατά την έκφραση Ελληνα διπλωμάτη που υπηρετούσε στην πρεσβεία της Ουάσιγκτον.

Για πρώτη φορά, από την δημιουργία της κρίσης στα Ιμια, οι Αμερικανοί στηρίζουν την ελληνική θέση και θεωρούν την Καλόλιμνο ελληνικό έδαφος. Ο Κάβανο ενημέρωσε τον Νάϊλς, ότι «η συγκεκριμένη ενέργεια (Σ.Σ.: εννοεί στην Καλόλιμνο) δεν παραβιάζει τη συμφωνία για την ταυτόχρονη απομάκρυνση στρατιωτικών δυνάμεων και σημαιών από τα Ίμια, την αποχώρηση των πολεμικών σκαφών και τη μη επιστροφή τους».

O Αμερικανός αξιωματούχος, άδραξε την ευκαιρία για να επαναλάβει σε επίσημο έγγραφο, τη συμφωνία για τα Ιμια, την οποία αποδέχθηκαν, χωρίς κανένα ενδοιασμό, η Αθήνα και η Αγκυρα.

Στο σημείο αυτό σημειώνουμε ότι η συμφωνία για τα Ίμια είχε αποφασιστεί να παραμείνει απόρρητη. Γι’ αυτό και ο καθένας αφέθηκε να την ερμηνεύει ως ήθελε. Η ελληνική κυβέρνηση επέμενε ότι η συμφωνία αφορούσε μόνο την απομάκρυνση των πλοίων και των στρατιωτών πάνω και γύρω από τα Ίμια. Το μοιραίο εκείνο βράδυ της 31ης Ιανουαρίου μερικοί, όχι όλοι, δημοσιογράφοι στην Αμερική γνωρίζαμε ότι ο όρος για την αποχώρηση αφορούσε και τις σημαίες.

Στη συνέχεια πληροφορηθήκαμε ότι η συμφωνία περιείχε και τέταρτο όρο: Την μή επιστροφή γύρω και πάνω στα Ίμια των ποίων, των στρατιωτών και των σημαίων. Ήταν η επίσημη γκριζοποίηση των βραχονησίδων.

Βέβαια, δεν είχαμε απόδειξη. Μέχρις ότου, μαζί με τον συνάδελφο Αθανάσιο Έλλις, βρήκαμε τα απόρρητα αμερικανικά έγγραφα. Σε ένα από αυτά ανακαλύψαμε τη συμφωνία για τα Ίμια. Ήταν μία παράξενη αλλά συνάμα και δύσκολη στιγμή για εμάς, διότι βλέπαμε την αλήθεια κατάματα. Έχει σημασία να καταγράψουμε ότι η συμφωνία αποκαλύπτεται δια της πλαγίας: όταν θέτουν οι Τούρκοι θέμα για την Καλόλιμνο και οι Αμερικανοί τους απαντούν ότι δεν καλύπτεται το νησί από τη συμφωνία για τα Ίμια, σπεύδουν να την συμπεριλάβουν στο τηλεγράφημα (προφανώς για να υπάρχει και γραπτώς). Εάν δεν συνέβαινε αυτό το περιστατικό, δεν θα είχαμε ποτέ σε χαρτί τη συμφωνία για τα Ίμια.

Στο εμπιστευτικό τηλεγράφημα, ο κ. Τάλμποτ, γράφει:

Ημερομηνία: 8 Φεβρουαρίου 1996, Ωρα: 02:25

Από: Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ουάσιγκτον

Προς: Πρεσβεία ΗΠΑ, Αθήνα, Άμεση παράδοση

Θέμα: Επίσημα – ανεπίσημα

Διαβάθμιση από Κέρι Κάβανο, διευθυντή υποθέσεων νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αιτιολογία: 1.5 d).

(Εμπιστευτικό) Το ακόλουθο σημείωμα διαβιβάσθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών στις 7 Φεβρουαρίου:

Η κατάσταση παραμένει τεταμένη στο Αιγαίο

Οι Τούρκοι παραπονέθηκαν στην πρεσβεία μας ότι η Ελλάδα τοποθέτησε κάποιες στρατιωτικές δυνάμεις στη νήσο Καλόλιμνο (ένα ελληνικό νησί κοντά στα Ίμια / Καρντάκ), παραβιάζοντας τη συμφωνία που επέτρεψε στις δύο πλευρές να υποχωρήσουν από το χείλος της σύγκρουσης. Η συγκεκριμένη ενέργεια δεν παραβιάζει τη συμφωνία για την ταυτόχρονη απομάκρυνση στρατιωτικών δυνάμεων και σημαιών από τα Ίμια, την αποχώρηση των πολεμικών σκαφών και τη μη επιστροφή τους. Εγείραμε τους τουρκικούς προβληματισμούς στην ελληνική πρεσβεία, τονίζοντας τη σημασία της επίδειξης της μεγαλύτερης δυνατής σύνεσης στη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια της ευαίσθητης αυτής περιόδου. Καταστήσαμε σαφές ότι δεν αμφισβητούμε το δικαίωμά τους να αναπτύξουν αυτά τα στρατεύματα, αλλά ανησυχούμε για το γεγονός ότι τέτοιου είδους ενέργειες είναι δυνατόν να παρερμηνευθούν και να προκαλέσουν αντιδράσεις στην Άγκυρα. Ο πρέσβης Τσίλας μεταβίβασε το μήνυμα αυτό στον Υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο και στον Υπουργό Άμυνας Αρσένη. Παραπονέθηκαν ότι επρόκειτο για ανάπτυξη ελληνικών δυνάμεων σε ελληνικό έδαφος και ότι δεν ήταν θέμα προς συζήτηση. (Ακολουθεί λογοκριμένο κείμενο)

Υπογραφή: Τάλμποτ

Οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν να προκαλούν στην περιοχή των Ιμίων. Στο τέλος Φεβρουαρίου και στις αρχές Μαρτίου ξεπέρασαν κάθε όριο με αποκορύφωμα ένα σοβαρό επεισόδιο στις 29 Φεβρουαρίου. Εκείνο το πρωί, η ελληνική κανονιοφόρος «Πολεμιστής» πλησίασε την τουρκική ακταιωρό με αριθμό S4-74 με στόχο να την αναγκάσει να εγκαταλείψει τα ελληνικά χωρικά ύδατα των Iμίων. Τα δύο σκάφη ακούμπησαν το ένα το άλλο με αποτέλεσμα να ανοίξει τρύπα στο πίσω μέρος της ελληνικής κανονιοφόρου.

Mετά τη σύγκρουση το τουρκικό πλοίο έφυγε ταχύτατα προς τα τουρκικά παράλια και ο «Πολεμιστής» το καταδίωξε. Ομως, η τρύπα που άνοιξε από την σύγκρουση ανάγκασε την ελληνική κανονιοφόρο να κινηθεί προς τη Λέρο για να επιδιορθωθεί η βλάβη. Οι Τούρκοι συνέχισαν τις προκλήσεις από τον αέρα. Τα απανωτά επεισόδια ανάγκασαν τον τότε υπουργό Εξωτερικών Θεόδωρο Πάγκαλο να καλέσει στο υπουργείο Εξωτερικών των πρέσβη των ΗΠΑ και να του ζητήσει να επιτραπεί στον Έλληνα βοσκό, που βοσκούσε για χρόνια τα πρόβατά του εκεί, να επιστρέψει στα Ίμια.

Μετά την συνάντηση ο Νάϊλς έκανε αναφορά στον Γουόρεν Κρίστοφερ:

Ημερομηνία: 5 Μαρτίου 1996, ώρα 16.55

Από: Πρεσβεία ΗΠΑ, Αθήνα Προς: Υπουργό Εξωτερικών Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ουάσιγκτον, Άμεση παράδοση

Θέμα: Ο υπουργός Εξωτερικών επαναλαμβάνει τις ελληνικές ανησυχίες σχετικά με τις τουρκικές δραστηριότητες στην περιοχή των Ιμίων /Καρντάκ

Διαβάθμιση από πρέσβη Τόμας Νάιλς. Αιτιολογία 1.5 d).

(Εμπιστευτικό) Σύνοψη. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης της 5ης Μαρτίου, ο υπουργός Εξωτερικών Πάγκαλος μου ανέφερε τις ίδιες ανησυχίες, όσον αφορά τις τουρκικές δραστηριότητες στην περιοχή των Ιμίων / Καρντάκ, τις οποίες είχε αναφέρει ο υπουργός Άμυνας Αρσένης την προηγούμενη εβδομάδα (τηλεγράφημα αναφοράς). Έθεσε επίσης ζήτημα σχετικά με τις «εγγυήσεις» των Ηνωμένων Πολιτειών όσον αφορά τη συμφωνία της 31ης Ιανουαρίου και ζήτησε να εξασφαλίσουμε ότι η Τουρκία θα τηρήσει την εν λόγω συμφωνία. Είπα ότι θα διαβιβάσω τις ανησυχίες του, αλλά σημείωσα ότι τα συμβάντα που περιέγραψε έλαβαν χώρα πριν από αρκετές ημέρες, και ρώτησα κατά πόσον η ελληνική κυβέρνηση είχε πρόσφατες πληροφορίες που να υποδεικνύουν συνεχιζόμενες παραβιάσεις. Ο Πάγκαλος είπε ότι δεν γνώριζε, αλλά θα ζητούσε να μάθει. Τέλος σύνοψης.

(Εμπιστευτικό) Συναντήθηκα με τον υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο στις 5 Μαρτίου για συζητήσεις, οι οποίες επικεντρώθηκαν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, προσφέροντας κάποιες ελπίδες για αποκλιμάκωση (βλέπε τηλεγράφημα αναφοράς). Ωστόσο, προτού συζητήσουμε κάποιες δυνητικά χρήσιμες ιδέες, ο Πάγκαλος έθεσε τα ίδια ζητήματα που είχε αναφέρει ο Αρσένης κατά τη διάρκεια της συνάντησής μας στις 29 Φεβρουαρίου (τηλεγράφημα αναφοράς) σχετικά με εικαζόμενες τουρκικές παραβιάσεις της συμφωνίας της 31ης Ιανουαρίου, στην οποία μεσολάβησε ο πρώην βοηθός υπουργός Εξωτερικών Χόλμπρουκ. Ειδικότερα, σημείωσε ότι στις 18 και στις 28 Φεβρουαρίου, τουρκικά πολεμικά σκάφη κινήθηκαν μεταξύ των δύο νησίδων που απαρτίζουν τα Ίμια και ζήτησαν από ελληνικά αλιευτικά σκάφη να απομακρυνθούν. Τουρκικά RF-4 πετούν πάνω από την περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Καλύμνου. Ο Πάγκαλος είπε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του 1994 και του 1995 υπήρξαν «μόνον» 177 τουρκικές παραβιάσεις εντός έξι μιλίων ελληνικού εδάφους. Ωστόσο, τον Φεβρουάριο μόνο υπήρξαν 96 τέτοιες παραβιάσεις.

Συνεχίζοντας, ο Πάγκαλος είπε ότι ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Χόλμπρουκ είπε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εγγυώνταν ότι δεν θα υπήρχε ελληνική ή τουρκική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή των Ιμίων καθώς και την επάνοδο στο προηγούμενο καθεστώς, πράγμα που σημαίνει, όπως είπε ο Πάγκαλος, ότι τόσο οι Ελληνες όσο και οι Τούρκοι αλιείς θα μπορούν να αλιεύουν χωρίς παρενοχλήσεις και ότι ένας Ελληνας κτηνοτρόφος από κάποιο από τα παρακείμενα νησιά, ο οποίος έβοσκε κατσίκες στα Ίμια επί δέκα χρόνια, θα μπορούσε να συνεχίσει την πρακτική αυτή. Με διαβεβαίωσε ότι οι Έλληνες δεν θα παρενοχλούσαν τους Τούρκους αλιείς στην περιοχή, εν μέρει επειδή υπάρχει ένα αμοιβαίως επωφελές λαθρεμπόριο μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων αλιέων, το οποίο οι ελληνικές αρχές δεν επιθυμούν να διαταράξουν.

(Εμπιστευτικό) Όπως αναφέρεται στο τηλεγράφημα αναφοράς, πιστεύω ότι μια συμφωνία βάσει της οποίας καμία από τις δύο πλευρές δεν θα παρεμβαίνει στις αλιευτικές δραστηριότητες των αλιέων της άλλης χώρας στην περιοχή και θα απέχει από την αποστολή πολεμικών σκαφών θα συνεισφέρει ουσιαστικά στη μείωση του συνολικού επιπέδου των εντάσεων. Μπορεί η πρεσβεία στην Άγκυρα να αναφέρει τυχόν τουρκικές αντιδράσεις στην προηγούμενη παρέμβαση του Αρσένη;

Υπογραφή: Νάιλς